Yapılan araştırmalar sonucu, okul çağındaki çocukların birçoğunun arkadaşları tarafından ayda en az iki kez akran zorbalığına uğradığı ortaya konmuştur. Uzmanlar bu davranış bozukluğunun, hem zorbalığı yapan kişi hem de zorbalığa maruz kalan kişide büyük etkilere yol açacağını belirtmektedir. Bu etkilerden en belirgin olanları ise özgüven eksikliği ve okul fobisidir.
Akran Zorbalığı Nedir?
Akran zorbalığı, bir çocuğun veya bir grubun yine bir çocuğun veya bir grubun üzerinde olumsuz etkiye neden olması olarak tanımlanabilir. Zorbalığı yapan taraf; sözel, fiziksel, siber veya sosyal olarak karşı tarafı rahatsız eder ve saldırgan bir tavra bürünür. Bu saldırgan tavırlar içerisinde en yaygın olan davranışlar; karşı tarafa lakap takma, karşı tarafı tehdit etme, fiziksel olarak itme ve vurmadır. Bu davranışlar, süreklilik kazandığı takdirde her iki taraf için de psikolojik sorunlara yol açacaktır.
Akran zorbalığı terimi, genellikle güç dengesizliğinin olduğu taraflar için kullanılır. Zorbalığı yapan kişi veya grup, bu dengesizlikten yararlanır ve bilinçli olarak karşı tarafı usandırıp bu kişinin, kötü bir ruh haline bürünmesine yol açar. Zorbalığı yapan kişi veya gruba zorba adı verilirken, bu davranış ve tutuma maruz kalan kişi veya gruba da kurban adı verilir. Zorbalık yapan kişi, kurban tarafından daha güçlü kabul edildiği için aslında bu davranışa daha çok eğilim gösterir. Çünkü zorba, karşı tarafın kendisini güçsüz hissetmesinden yararlanarak karşı tarafı daha çok üzmek ister.
Akran zorbalığı her yaş grubunda görülebilen bir davranış tipidir. Ana okulundan liseye kadar her yaş grubunda gözlemlenebilir. Akran zorbalığına uğrayan çocuk, çok daha sinirli ve duygusal bir ruh haline bürünür ve özgüvenini yitirmeye başlar. Bundan dolayı çocukta davranışsal ve ruhsal sorunlar meydana gelir. İşte tam da bu noktada bir uzmandan destek almak ve çocuğun özgüvenini yapılandırmak oldukça önemlidir.
Zorbalık Türleri Nelerdir?
Akran zorbalığının ne olduğunu öğrendik. Peki ya bu davranış şeklinin birkaç çeşidi var desek? Evet, akran zorbalığı yalnızca sözle veya davranışla ortaya çıkmaz. Gelin şimdi tüm akran zorbalığı türlerine bir değinelim!
1- Fiziksel zorba davranışlar
Adından da anlaşılacağı üzere, fiziksel zorba davranışlar genellikle kurbanı itmek, çekmek, çelme takmak, saçını çekmek, tokat atmak, tekme-yumruk olarak ortaya çıkar. Bu davranışların yanı sıra birisinin eşyasını zorla almak da fiziksel zorba davranışlarından biridir.
2- Sözel zorba davranışlar
Sözel zorba davranışlarda ise herhangi bir temas olmaz. Zorba kişi, kurbana genellikle lakap takar, onunla dalga geçer ve bu kişinin ruh halini kötü etkilemeye çalışır. Aslında kurbanın özgüvenini yitirmesine neden olan en büyük davranış tipi sözel zorba davranışlardır. Kurban hakkında dedikodu yaymak, kurbanı tehdit etmek de sözel zorba davranışları arasındadır.
3- Duygusal zorba davranışlar
Kurbanı en çok etkileyen zorbalıklardan biri de duygusal zorba davranışlardır. Zorba, kurbanı duygusal anlamda kötü etkilemeye ve onu üzmeye çalışır. Zorba, kurban ile konuşmaz, onun dediklerini önemsemez, etkinliklere dahil etmeyerek kurbanı dışlar. Bundan dolayı kurban, kendisini sorgulamaya başlar ve yetersiz hisseder.
4- Cinsel zorba davranışlar
Cinsel zorba davranışlar ise zorbanın, kurbana cinsellik içeren sözler söylemesi, kurbana sarkıntılık etmesi ve kurbanı elle rahatsız etmesidir. Bu davranış türleri de kurbanda büyük etkilere yol açar.
En temel zorbalık türleri bu şekilde olsa da gelişen teknoloji ile beraber bir tür daha oluşmuştur: siber zorbalık. Siber zorbalıkta zorba, kurbanın telefonuna rahatsız edici mesajlar gönderir. Kurbanı, Whatsapp, Facebook Messenger, Telegram gibi sosyal iletişim araçlarını kullanarak rahatsız eder ya da kurbanın izni olmadan onun fotoğraflarını başkaları ile veya başka platformlarda paylaşır ve kurbanı alay konusu eder.
Zorbalık ayrıca dolaylı yollardan da uygulanabilir. Zorbalık yapan kişi kurbanları, üzmek ve onları incitmek için dedikodular yayabilir veya guru kırıcı haberler yayarak başkalarının fikirlerini etkileyerek kişinin dışlanmasına neden olabilir.
Hangi Çocuklar Akran Zorbalığına Uğrar?
Zorbalık yapan çocuklar, genellikle üzerinde baskı kurabilecekleri çocukları seçer ve bu çocukları olumsuz yönde etkilemeyi amaçlar. Yalnız başına vakit geçirmeyi seven, sosyal olmayan çocuklar, genellikle daha çok zorbalıkla karşı karşıya kalır. Kurban seçilen çocuk zaten sosyal olmadığı için kendisini çok daha yalnız hisseder ve çocuğun hayatı birçok yönden etkilenir. Çocuk okula gitmek veya sosyal bir ortama dahil olmak istemez. Çünkü kendisini yetersiz hisseder.
Bir Çocuk Neden Akranına Zorbalık Yapar?
Çocuklar farklı gelişim sürecinde farklı davranışlar sergileyebilirler. Bazı çocuklar okul hayatında zorba tavırlar sergilemeye başlar. Bu durumun birkaç nedeni vardır:
1- Ailesi tarafından dinlenmeyen bir çocuk, başkaları tarafından önemsenmek ve diğer arkadaşları arasında üstün bir role sahip olmak için zorbalık yapabilir.
2- Sosyal becerisi gelişmemiş çocuklar, baskı ve şiddeti kullanarak zorbalık yapabilir.
3- Zorbalar, kurbana gösterilen baskının bir nedeni olduğunu düşünür. Kurbanın bu davranışları hak ettiğini düşünür.
4- Akademik başarısı kıskanılan bir kurban, zorba bir çocuk tarafından mod düşürücü davranışlara maruz kalabilir.
Akran Zorbalığı Ne Sıklıkla Görülür?
Yapılan araştırmalara göre akran zorbalığının oldukça yaygın bir durum olduğu ortaya konmuş olup uzmanlar, çocukların %15-%50’sinin akran zorbalığına maruz kaldığını belirtmektedir. Zorbalıktan dolayı birçok çocuk, kurban durumuna düşmekte ve bundan dolayı içe kapanık bir hayat sürmektedir. Bunun yanı sıra zorbalık yapan çocuk ise hakimiyet ve baskı kurmak istenci ile saldırgan bir ruh haline bürünmektedir. Hakimiyet kurmanın onları mutlu etmesinden dolayı da sosyal hayatta genelde baskın karakter olmayı tercih etmektedirler.
Akran zorbalığına yaş grupları çerçevesinde baktığımız zaman, zorbalığın her yaşta görülebileceğini ancak 4 ile 6 yaş diliminde baş gösteren bu durumun müdahale edilmemesi sonucunda çocuğun okul dönemini de kapsadığını söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra akran zorbalığı önlenmediği takdirde etkisi yetişkinlikte dahi görülmektedir.
Akran Zorbalığı Nasıl Anlaşılır?
Bir çocuğu akran zorbalığına maruz kalıp kalmadığını öğrenmek için gözlem en önemli anahtardır. Çocuğun maruz kaldığı zorbalık, çocukta üzüntü, depresyon, sinir veya stres olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra başka belirtiler de görmek mümkündür. Gelin hep birlikte bu belirtileri inceleyelim:
- Çocuk, akran zorbalığından dolayı özgüvenini kaybeder ve kendisini yetersiz hisseder. Özgüven düşüklüğü çocuğun ruh halini olumsuz yönde etkiler.
- Çocuk, içine kapanık bir hale gelir. Bu da sosyal ilişkilerini etkiler. Çocuk, sosyal ortamlara dahil olmak istemez.
- Çocuk, zorbalık yapan kişi ile nasıl savaşacağını veya bu zorbalığın devam edip etmeyeceğini sürekli düşünür. Bundan dolayı akademik başarısı oldukça etkilenir. Derse odaklanamaz.
- Çocukta okul fobisi gelişebilir. Çocuk zorba davranışlarla karşı karşıya kalmamak için okula gitmek istemez veya okula gitmeye hazırlanırken çok yavaş ve isteksiz hareket eder. Bu durum aynı zamanda çocuğun ailesi ile olan ilişkisini de olumsuz yönde etkiler.
- Çocuk, “Ben beceriksizim”, “Ben başarısızın tekiyim.” “Ben sevilmeyi hak etmiyorum.” gibi düşüncelere kapılır.
- Çocuk, normalde keyif aldığı aktiviteleri yapmaktan kaçınmaya başlar.
- Çocuk, içinde bulunduğu stresli durumu öfke ile dışarıya yansıtabilir. Bu öfke, aile ortamında çatışmalar yaşanmasına neden olabilir.
Akran Zorbalığı İle Nasıl Mücadele Edilir?
Akran zorbalığının önlenmesi için iki önemli adım vardır. Bunlardan birisi zorbalık yapan çocuğu eğitmek, diğeri ise zorbalığa uğrayan çocuğun yanında olmaktır. Gelin başka neler yapabileceğinize bir göz atalım!
- Akran zorbalığının önlenmesi için yapılması gereken ilk şey, çocuklara toplumsal kuralları ve ahlaki değerleri öğretmek ve onları etik açıdan geliştirmektir. Bu eğitim, süreç gerektirir ve aile, öğretmen ve rehberlik hizmetleri tarafından desteklenmelidir.
- Çocuklara iyi örnek olmak gerekir. Çünkü çocuklar söyleneni değil, gördüklerini yapar. Bundan dolayı çocuğa iyi örnek olmak en önemli adımdır.
- İster zorba davranışlar sergileyen çocuğun ister zorbalığa maruz kalan çocuğun ebeveyni olun, yapmanız gereken şey zaman zaman okul ile iletişime geçerek çocuğunuzun davranışsal gelişimi hakkında bilgi almaktır. Bu sayede siz de atacağınız adımlarda destek alabilir veya bir yöntem izleyebilirsiniz.
- Çocuğunuzla iletişiminizi güçlendirerek onunla sürekli iletişim halinde olun. Çocuğunuz ne anlatıyor olursa olsun onu dinlediğinizi hissettirin. Çocuğunuzun duygularını sizinle paylaşmasına izin verin. Böylece çocuğunuz hem size güvenecek hem de herhangi bir sorununu sizinle rahatlıkla paylaşacaktır.
- Çocukların birbiri ile kaynaşması için okuldan da destek alarak grup aktiviteleri düzenleyin ve çocuğunuzu bu etkinliğe katılmaya ikna edin. Böylece sosyal bir ortama dahil olurken sosyal fobisini de yenecektir.
- Çocuğunuz sürekli stresli, öfkeli veya üzgün ise öncelikle onunla konuşmaya çalışın. Çocuğunuz içine kapanık olabilir ancak yaşadıklarını anlatmak isteyeceği birisine ihtiyaç duyacaktır. Bu kişinin aileden olması çok daha iyi olacaktır.
- Çocuğunuz hiçbir şekilde size kendisini veya hislerini açmıyorsa, uzman doktorlardan veya rehberlik servisinde destek alın. Bazı çocuklar, tanımadığı birilerine karşı daha açık olabilirler. Bu özellikten faydalanın ve uzmanların çocuğunuza yol göstermesini sağlayın.
Yukarıda sizlere sunduğumuz öneriler sayesinde çocuğunuzun akran zorbalığı ile mücadele etmesini sağlayabilirsiniz. Ancak şunu da unutmayın: Her çocuk özeldir, başkadır ve sorunla mücadele etmek için başka yöntemlere ihtiyaç duyabilir.
Çocuğumu Akran Zorbalığından Nasıl Korurum?
Bir çocuğun akran zorbalığına maruz kaldığını gözlemlemek ve bu gözlemler doğrultusunda gerekli adımları atmak oldukça değerlidir. Çünkü akran zorbalığı, çocuğun sosyal gelişimini etkileyecek kadar etkili bir durum olup kalıcı sorunlara yol açabilir. Bu noktada, ailelere ve öğretmenlere büyük iş düşmektedir. Öncelikle sorun gözlemlenmeli, ciddiye alınmalı ve uzmanlardan destek talep edilmelidir. Akran zorbalığına maruz kalan bir çocuğun ebeveyni öncelikle çocukla sakin sakin konuşmalı ve çocuğu suçlamadan onu dikkatle dinlemelidir. Çocuğun ne hissettiği ve ne düşündüğü anlaşılmaya çalışılmalıdır.
Zorbalık yapan çocuklar ile de görüşülmeli ve bu durumun altında yatan nedenler fark edilmelidir. Aile çocuğa iyi bir rol model olmasına rağmen çocukta zorba davranışlar görülüyorsa geç kalınmadan bir ruh sağlığı uzmanından destek alınmalıdır.
Akran Zorbalığına Maruz Kalan Çocuk Ne Yapmalıdır?
Akran zorbalığına maruz kalan çocuk ile ilgili atılması gereken birkaç adım vardır. Öncelikle çocuğun akran zorbalığına maruz kaldığından emin olunmalı, ardından çocukla konuşulmalıdır. Zorbalıkla mücadele eden çocukların içine kapanık olabileceği unutulmamalı ancak çocuk asla bu durumdan dolayı suçlanmamalıdır. Çocuğun, konuştuğu kişiye karşı güven duyması ve kendisini açıklayabilmesi oldukça değerlidir. Akran zorbalığı ile karşı karşıya kalan çocukta davranış değişiklikleri varsa ve bu değişiklikler çocuğun ruh halini etkiliyorsa çocuk psikolojik destek almaya yönlendirilmelidir. Bunun yanı sıra, çocuğun kendisini ifade etme becerisi üzerine de çalışılması gerekmektedir. Çocuğun iletişim becerilerini geliştirmek bir bakıma onun özgüvenini yükseltmek anlamına da gelir. Çocuk, kendisini ifade ettiği ortamlarda daha rahat hisseder ve içine kapanık ruh halinden uzaklaşır. Tüm bu yöntemlerin yanı sıra aile içi iletişimin güçlendirilmesi de çocuğun durumunda olumlu gelişmelerin meydana gelmesini sağlar. Ailesi ile iyi anlaşan veya ailesi ile konuşurken rahat hisseden çocuğun anne babası tarafından yüreklendirilmesi, yönlendirilmesi çok daha kolay olacaktır. Bu da sürecin iyi bir şekilde ilerlemesini sağlar.
Akran Zorbalığı Önlenmezse Ne Gibi Sonuçlara Yol Açabilir?
Çocukların veya ergenlerin birbirine karşı yaptığı zorbalıklar genellikle dikkate alınmaz. Hatta kimi zaman bazı davranışlar desteklenir, zorbalık ve zorba davranışlar normalleştirilir. Çünkü geçici bir durum olduğu düşünülür. Ancak durum pek de öyle değildir. Çünkü hem zorbalık yapan kişi hem de zorbalığa uğrayan kişi, gelecekte bu durumdan dolayı problem yaşayabilir. Zorbalığa uğrayan kişiler genellikle çok yalnız ve dışlanmış hisseder. Bundan dolayı bazı psikolojik rahatsızlıklar oluşmaya başlar ve kişinin tüm hayatını etkisi altına alabilir. Kişide oluşabilecek rahatsızlıklar şu şekilde sıralanabilir:
- Düşük benlik algısı,
- Özgüven sorunları,
- Kendini değersiz görme,
- Şiddeti normalleştirme ve şiddete eğilim gösterme,
- Okul başarısında düşüş,
- Madde kullanımı,
- İnsan ilişkilerinde sorunlar yaşama,
- Kendine ve insanlara güvensizlik.
Akran Zorbalığı Yapan Çocuk Bu Durumdan Nasıl Etkilenir?
Akran zorbalığı denilince bu durumdan sadece mağdur olan kişinin etkilendiği düşüncesi oldukça yanlış bir düşüncedir. Çünkü aslında zorbalık yapan kişinin de etkilenmesi oldukça muhtemeldir. Bunun yanı sıra zorbalık yapan kişileri bu davranışlara yönlendiren bazı tetikleyiciler vardır ve bu tetikleyiciler kişinin psikolojik rahatsızlıklarından dolayı meydana gelebilir. Örneğin; güvensiz bağlanmaya eğilimli, kaygılı ruh hali olan, saldırgan davranışlar sergileyen, aile ilişkileri zayıf olan, ebeveynleri tarafından ilgi görmeyen, aile içi şiddet veya istismara maruz kalmış kişiler kendi iç dünyalarını dışarıya karşı farklı şekilde gösterir ve güçlü olduklarını kanıtlamaya çalışırlar. Bundan dolayı daha zayıf gördükleri kişilere kurban gözü ile yaklaşır ve onları rahatsız etmeye çalışırlar. Zorbalık, zorbaların güçlü olmasından değil, aksine onların psikolojik sorunlarından meydana gelir. Kişi, başka kişiler üstünde baskı kurarak farkında olmadan o sorunları bastırmaya çalışır. Ancak ne yazık ki bu etkili bir çözüm değildir. Uzman bir doktordan destek almak gerekir.
Akran Zorbalığı İle İlgili Psikolojik Destek Ne Zaman Alınmalıdır?
Akran zorbalığına uğramış çocuklar, genellikle kendilerini çok yalnız hisseder veya kaygılı ruh halini öfke olarak dışarıya yansıtabilirler. Bu noktada ebeveynlerin bilinçli olması oldukça önemlidir. Ebeveyn, çocuğu suçlamadan ona destek olmalıdır. Çocuk ebeveynlere güven duyduğu takdirde çok daha iyi hissedecektir.
Dr. Bilge Merve Kalaycı ve Akran Zorbalığı
Akran zorbalığı, sıklıkla çocukları ve ergenleri etkileyen bir sorundur. Bir çocuğun akran zorbalığı ile karşı karşıya kaldığı gözlemlendiği takdirde, mevcut durumun çocuğun yaşamını olumsuz olarak etkilememesi için acilen gerekli desteğin alınması önerilir. Çocuk psikiyatri uzmanları ve uzman psikologlar aracılığı ile de bu tür problemlerde danışmanlık alınabilir. Bu noktada önemli olan şey, çocuğun yeterince gözlemlenmiş ve akran zorbalığına karşı desteklenecek durumda olmasıdır.
Ankara ilinde yer alan birçok uzman bu konuda hizmet vermektedir. Eğer siz de çocuğunuzun akran zorbalığı ile karşı karşıya olduğundan endişe duyuyorsanız dilediğiniz zaman Uzman Dr. Psikiyatrist Bilge Merve Kalaycı‘dan randevu alabilirsiniz. Tedavi sürecinde sadece hekimin başarılı olması yeterli olmamaktadır. Bu süreçte ailenin yanı sıra sosyal çevre de önemli hale gelir. Tedavinin en temel amacı çocuk için yaşam kalitesini en üst seviyelere taşımaktır. Bu temel amaç, hem tedavi süreci hem terapiler hem de ailenin desteği ile sonuç verebilir.
Çocuklarda Alt Islatma (Enürezis)
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis)
Çocuklara Boşanma Konusunda Açıklama Ne Zaman Yapılmalı
Çocuk ve Bebeklerde Yaşlara Göre Gelişimsel Dönemler