Çocuklarda gelişim, birçok unsurdan oluşan (sosyal, duygusal, dil ve bilişsel olarak büyüme ve gelişme) genellikle beş aşama altında incelenir. Bu aşamaların her birinde, çocuklar farklı süreçlerden geçer ve bu gelişim süreçlerine uygun davranışlar sergiler. Gelin şimdi hep beraber bu gelişim aşamalarını mercek altına alarak çocuk ve bebeklerin hangi süreçlerden geçtiğine ve hangi özellikleri edindiğine göz atalım.
Erken Çocukluk Dönemi
Erken çocukluk dönemi incelenirken genellikle fiziksel, dil ve bilişsel, sosyal ve duygusal özelliklere odaklanılır. Çocuk bu süreçte şu aşamalardan geçer.
| Dil ve Bilişsel Özellikler | Bilişsel olarak bakıldığında 1 yaşındaki bir çocuk; – Vücuttaki bölümleri adlandırabilir ve onları gösterebilir. – Resimli kitaplardaki kendisine tanıdık olan şeyleri tanımlayabilir ve gösterebilir. 2-3 yaşından itibaren dilsel olarak çocuk; – Tam ve doğru cümleler kurmaya başlar. – Üç kelimelik cümleler kurar. – Yaptığı şeyler hakkında konuşur. – Konuşma becerileri gelişir. – Artık daha çok cevap vermeye başlar. 2-3 yaşından bilişsel olarak çocuk; – Renkleri adlandırabilir ve tanır. – Bazı harfleri tanır – Rakamları söyleyebilir veya yüksek sesle sayabilir. – Benzer nesneleri gruplandırabilir. – Mantığı daha çok gelişmiştir. – Sebep ve sonuç bağlantısı kurabilir (Sıcak bir fırına veya sobaya dokunmak elimi yakar gibi) – Kendi adını veya bir başka kişinin adını bilir. – 3 yaşına geldiğinde nesneleri çok daha iyi bir şekilde tanır. – Annesinden ayrılık kaygısını yavaş yavaş yenmeye başlar. |
| Fiziksel Özellikler | 1 yaşından itibaren çocuk; – Kağıt üzerinde işaretler yapar. – Tek başına ayakta durabilir ve birkaç adım yürüyebilir. – Kolayca oturur. 1-2 yaşından sonra çocuk; – Etrafta daha güvenli bir şekilde hareket eder. – Yürüyüşü daha düzgündür. – Yemek yerken kaşık kullanabilir – Oyuncak blokları üst üste dizebilir. – Bir bardaktan kendi başına su içebilir 2-3 yaşından itibaren çocuk; – Yeterli zaman verildiğinde çoğunlukla kendi kendine giyinebilir veya soyunabilir. – Tuvaleti tek başına kullanabilir. – Bir topu fırlatabilir ve tekmeleyebilir. – Daha düzgün bir şekilde koşar. – Yoldaki engellerden kaçınır. – Zıplar. – Tırmanmaya çalışır. – Üç tekerlekli bir bisiklete binebilir. |
| Sosyal ve Duygusal Özellikler | Çocuk; – Duygularını kolayca yansıtabilir. – Bir şeyi canı istediğinde yapmak ister. – Öfke nöbetleri geçirebilir. – Kim olduğunu çözmeye çalışır. – Diğer çocuklarla birlikte oynamaya başlar. – Yabancılara karşı daha özgüvenlidir. – Başkalarının duyguları olduğunu yavaş yavaş anlamaya başlar. |
Okul Öncesi Dönem
Okul öncesi dönem, oldukça kritik bir gelişim sürecidir. Çünkü çocuğun etrafındaki dış etmenler çocuğu oldukça etkiler. Çocuğun ailesi ile olan bağı, iletişimi, dış faktörler gelişim sürecinin yapı taşlarıdır. Çocuk, okul öncesi dönemde kendisine bir rol model bulmak ister. Bu rol model genellikle çocuğun sevdiği ve iyi geçindiği kişidir. Çocuk, okul öncesi dönemde en çok sosyal anlamda gelişim gösterir.
| Dil ve Bilişsel Özellikler | 3 yaşından itibaren çocuk; – Daha zor kelimeler veya cümleler kullanabilir. – Daha net konuşmaya başlar. – Çok fazla soru sorar (örneğin, ‘ne?’, ‘neden?’, ‘nasıl?’) – Zaman algısı karışıktır. 3 yaşından itibaren bilişsel olarak; – Hafızası çok daha iyidir. – Şarkı söyleyip söylemediğinizi veya bir hikayeyi yanlış anlatıp anlatmadığınızı bilir. – 3 dakikaya kadar konsantre olabilir. – Tek başına bir kitaba bakabilir. – 1’den 10’a kadar sayıları söyler. – Tam adını ve cinsiyetini bilir ve söyleyebilir. |
| Fiziksel Özellikler | 3 yaşından itibaren çocuk; – Üç tekerlekli bisiklet ve diğer tekerlekli oyuncakları kullanabilir. – Kendi dişlerini fırçalayabilir. – Makas kullanabilir. – Karalamalar daha çok harflere benzemeye başlar. – Merdivenlerden kendi başına inip çıkabilir. – Kısa mesafeden bir topu yakalayabilir. – Bir daire ve bir kare çizebilir. – Çatal ve kaşık kullanabilir ve kendi kendine yemek yiyebilir. |
| Sosyal ve Duygusal Özellikler | – Çocuk, başkalarıyla çok daha rahat bir şekilde konuşabilir. – Küçük gruplar halinde oyunlara katılmaya başlar. – Hayal gücünü gelişir ve bu, çizdiği resimlere yansır. – Duygulara ve bir bedene sahip olduğunu bilir. – Duygularını ifade edebilir. – Diğer çocuklarla işbirliği yapabilir. – Evcilik gibi oyunlar oynayabilir ve rol yapabilir. – Ne zaman yanlış bir şey yaptığını bilir. |
Okul Çağı
Bir çocuk okul çağına geldiğinde gelişiminin bir kısmını tamamlamıştır ancak okul çağında daha kendisine katacağı çok şey vardır.
| Dil ve Bilişsel Özellikler | Bilişsel olarak 4 yaşından itibaren; – Neyin doğru neyin yanlış olduğunu bilir. – Yalan söylemenin ne olduğunu bilir. – Gerçeği ve hayali oyunu ayırmakta hâlâ biraz güçlük çeker. – Sayılar, renkler, boyut ve zamana ilişkin temel bilgilere sahiptir. – Yaşam ve ölümle ilgili daha derin konular hakkında yavaş yavaş fikir sahibi olmaya başlar. – Günlük rutinlerin sırasını bilir. – “Daha büyük”, “daha hızlı” gibi karşılaştırmalar yapabilir. – Ad ve adres söyleyebilir. ‘Önünde’, ‘arkasında’, ‘yanında’ gibi kelimeleri anlar ve kullanır. 5 yaşından itibaren çocuk; – Çocuk artık, daha karmaşık cümleler kurar. Bağlaçlı cümleler kurabilir. – Hayal gücü ile kurduğu hikayeleri anlatabilir. – Hikayelerle ilgili basit soruları yanıtlayabilir. – Tekerlemeler okur ve şarkılar söyler. |
| Fiziksel Özellikler | – Çocuk kendi kendine giyinebilir, soyunabilir, yemek yiyebilir ve yıkanabilir. – Kalemi kullanmasını bilir. – Saçlarını tarayabilir. – Yerde düz bir çizgide yürüyebilir. – Daha karmaşık resimler çizebilir. |
| Sosyal ve Duygusal Özellikler | – Çocuk, başkalarıyla sohbet başlatmayı sever. – Arkadaş edinmek ister. – Diğer çocuklarla daha az tartışır. – Sevdikleri ve sevmedikleri şeyler hakkında konuşabilir. – Yaratıcı oyunda çok sayıda malzeme kullanabilir. – Paylaşmayı öğrenir. – Sözleri ve eylemleri ile öfkesini gösterebilir. – Tehlikeyi kavrar. Tehlike şeylerden uzak durmaya çalışır. – Otoriter bir yapıya bürünebilir. – Sevdiği kişileri kıskanır. – Başarılarından gurur duyar – Akıl yürütür. – Bağımsız olmaktan hoşlanır ancak yine de rahatlık ve güvenceye ihtiyaç duyar. – Beğenilmemekten endişe duyar. |
Çocukluk Dönemine Ait Sendromlar
Çocukluk dönemi birçok gelişim sürecini kapsamakla beraber zaman zaman bazı sendromların meydana geldiği bir çağdır. Bu sendromlar farklı yaşlardaki çocuklarda farklı şekilde ortaya çıkar.
2 Yaş Sendromu
2 yaş sendromu nedir?
Çocuk, 2 yaşına geldiğinde artık kendisinin bebek olmadığını anlar ve kendisini bir birey olarak kabul ettirmeye çalışır. 18. ve 36. aylar arasında görülen bu sendrom, bireyselleşmenin ilk adımıdır ve çocuk kendisini dış dünyaya kanıtlamaya çalışır. Bunun yanı sıra ebeveynler için oldukça yorucu bir süreçtir.
Çocuğun dil gelişimi ve iletişim becerileri tam olarak gelişmediği için çocuk kendisini tam anlamıyla ifade edemez. Kendisini ifade edemeyen çocukta ise inat, öfke nöbetleri, agresif tavır, her şeye hayır deme, bağırma ve istediğini elde edene kadar sürekli mızmızlanma gibi hal ve tavırlar görülür. İşte bu tavırlardan dolayı bazı ebeveynler ne yapacağını bilemezken bazıları ise çocuk inat ettikçe sinirlenmeye başlar. Ancak bu süreçte ebeveynlerin dikkatli olması gerekmektedir. Çünkü çocuğun sinirine sinirle karşı vermek başka sorunların ortaya çıkmasına ve aile-çocuk arasındaki bağın zarar görmesine neden olabilir.
2 yaş sendromu belirtileri nelerdir?
2 yaş sendromunun; öfke nöbetleri, inatçılık, bağırma, istediğini elde etme isteğiyle ağlama, anne ve babasının sözünü dinlememe ve agresif tavırlar gibi belirtileri vardır. Bu anlamda ergenlik dönemi ile benzer durumlar yaşanabilir.
2 yaş sendromu ne zaman geçer?
2 yaş sendromu, geçici bir süreçtir. Çocuğun bu agresif ve sinirli tavrı, genellikle 3 ile 3.5 yaşları arasında sona erer. Zaman zaman bu saldırganlığın 4 yaşın sonuna kadar sürdüğü de görülmüştür. Bu durumda bir uzmandan destek almak gerekebilir.
2 yaş sendromu ile nasıl baş edilir? Ailelere öneriler
Yukarıda da söz ettiğimiz üzere, 2 yaş sendromu ebeveynler için oldukça yorucu ancak bir o kadar da dikkat edilmesi gereken bir süreçtir. Bu süreçte, ebeveyn daha sabırlı olmalı ve tutumlarına özen göstermelidir. Ebeveyn çocuğu korkutmamalı ancak bir yandan da çocuğun her istediğini yapmaktan kaçınarak disiplin kurmalıdır. Bu disiplin, ebeveyn-çocuk ilişkisini zedelemeden kurulmalıdır. Aksi halde çocukta kalıcı etkilere neden olabilir.
2 yaş sendromu yaşayan çocuk için neler yapılabilir?
2 yaş sendromu hem çocuklar hem de aileleri için zorlu bir süreç olabilir. Ancak bazı adımları takip ederek sürecin daha rahat bir şekilde atlatılmasını sağlayabilirsiniz.
- Çocuğun öfkesini ifade etmesini bekleyin.
- Çocuğu bir şeyi yapmaya veya yapmamaya zorlamayın.
- Çocuğun sınırlarını belirleyin.
- “Hayır” kelimesini her zaman kullanmayın. En uygun yerlerde kullanmanız çocukta daha olumlu bir etki oluşmasını sağlayacaktır.
3 Yaş Sendromu
3 yaş sendromu nedir?
3 yaş sendromunun bazı tipik nedenleri vardır. Çocuğun sevilmediğini hissetmesi veya düşünmesi, kendisini özgüvensiz biri olarak görmesi, yeterince sosyalleşememesi 3 yaş sendromuna neden olan durumlar arasındadır. Çocuk bu süreçte oldukça inatçıdır, sürekli burnunun dikine gider ve kimseyi dinlemek istemez. Aslında bu noktada çocuğun kötü bir amacı yoktur. Çocuk sadece etrafındakilere kendisini kanıtlamak ister. Çünkü çocuk, 3 yaşına geldiğinde birçok şey öğrenmeye ve keşfetmeye başlar. Bir anlamda yavaş yavaş kendisini bulur. Öğrendiği şeyleri etrafındakilere göstermek ister.
3 yaş sendromunun nedenleri nedir?
Bu dönemde her çocuk kendisini kanıtlamaya çalışır. Bundan dolayı her ortamda bulunmak veya söz sahibi olmak ister. Böylece sosyal ilişkileri de gelişir. Ancak çocuk, kendisini yeterince değer verilmiş hissetmezse ve yeterince sosyalleşemezse bu durum, üç yaş sendromuna yol açar.
3 yaş sendromu ne zaman geçer?
Çocuğun kendini bir birey olarak kabul ettirme dönemi veya kendisini bulma dönemi olarak adlandırabileceğimiz bu süreç, 3-3,5 yaşından sonra yavaş yavaş geçer.
3 yaş sendromu ile nasıl baş edilir? Ailelere öneriler
3 yaş sendromu da 2 yaş sendromu gibi çocuğun oldukça inatçı ve saldırgan olduğu bir dönemdir. Ancak bazı yöntemlerle bu süreci hafif bir şekilde atlatmak mümkündür. Gelin bu yöntemlere birlikte bir göz atalım.
- Çocuğunuzu yaratıcı aktivitelere yönlendirin. Hatta bu aktiviteleri beraber yapın. Böylece aranızdaki bağı da güçlendirmiş olursunuz.
- Çocuğunuza sık sık sarılın. Ona, onu ne kadar çok sevdiğinizi hissettirin.
- Çocuğunuzu överken abartıdan kaçının. Dengeli bir şekilde onure edin.
- Çocuğunuza karşı davranışlarınızda tutarlı olmaya çaba gösterin.
- Çocuğunuzun bir süre düşünmesine izin verin. Onu hemen yargılamayın veya hemen ona kızmaya başlamayın.
- Çocuğunuzun yaptığı yanlış davranışlarda sakinliğinizi koruyun ve çocuğa yaptığın davranışının neden yanlış bir davranış olduğunu gösterin.
- Çocuk, bu dönemde oldukça inatçıdır ve her istediğinin yapılmasını ister. Ancak her istediği şey için çocuğa evet demek çok yanlıştır. Yeri geldiği zaman çocuğunuza hayır deyin.
- Çocuğun davranışı karşısında sakinliğinizi koruyun. Öfkenizi kontrol ederek mantıklı cevaplar bulun.
- Kararlı olun ve eşinizle birlikte hareket edin.
- Çocuğu tetikleyecek davranışları önceden sezmeye çalışın. Ardından bu durumlar için önlem almaya çalışın.
4 Yaş Sendromu
4 yaş sendromu nedir?
4 yaş sendromu, tabiri caizse çocuğun kafasının karışık olduğu bir dönemdir. Çocuk, birbiri ile alakası olmayan davranışlar sergileyebilir veya aynı duruma bambaşka tepkiler verebilir. Ya da aynı olaya farklı bir tepki vermeye başlayabilir. Bu süreçte ebeveynler, çocuğa karşı anlayışlı olmalı ve çocuklarının yanında olduklarını hissettirmelilerdir.
4 yaş sendromunda ne gibi durumlar gözlemlenir?
Çocuklar bu dönemde genellikle kendi başlarına hareket etmek ve karar vermek isterler. Bundan dolayı benmerkezcidirler ve kendi dediklerinin olmasını isterler. Zamanla kendi cinsel kimliklerini tanır ve karşı cinsin de var olduğu bilincine ulaşırlar. Sevdiği büyükleri taklit edebilirler. Zaman zaman agresif ve sinirli tavırlar sergileyebilirler. Büyüklerine karşı çıkıp asi tavırlar sergileyebilirler.
4 yaş sendromu ne zaman geçer?
4 yaşına giren çocuklarda görülen ve normal davranışların değiştiği bir dönem olan 4 yaş sendromu, çocuklarda ağlama krizi, öfke nöbetleri, inatçı ruh hali, agresiflik, bağırma ve huysuzluk gibi davranışlar ile ortaya çıkabilir. Ancak endişe etmeyin. Çünkü 4 yaş sendromu en geç 6 yaşında son bulacaktır.
4 yaş sendromu ile nasıl baş edilir? Ailelere öneriler
4 yaş sendromunda, çocuklar kendilerini birey olarak kanıtlamak istedikleri için farklı ruh hallerine bürünebilir veya olaylara farklı tepkiler verebilirler. Ancak ailenin çocuğa karşı olan tutumu oldukça önemlidir. Çünkü çocukların birey olmaları yolundaki bu adımda ebeveynin sürece ket vurmaması ve sakinliği koruması gerekmektedir.
Dr. Bilge Merve Kalaycı ve Çocuklarda Gelişimsel Dönemlerde Yaşanan Sendromlar
Çocuklarda gelişimsel dönemlerde yaşanan sendromlar doğal bir süreç olmakla beraber hem ebeveynleri hem de çocukları oldukça derinden etkilemektedir. Ancak sürecin daha hafif olarak atlatılması için yapılabilecek birçok şey vardır. Bir çocuğun aşırı derecede tepki verdiği veya saldırgan olduğu gözlemlendiği takdirde, mevcut durumun çocuğun yaşamını olumsuz olarak etkilememesi için acilen gerekli desteğin alınması önerilir. Çocuk psikiyatristleri ve uzman psikologlar aracılığı ile bu tür problemlerde danışmanlık alınabilir. Bu noktada önemli olan şey, çocuğun yeterince gözlemlenmiş ve yaş sendromu tanısı konacak durumda olmasıdır.
Ankara ilinde yer alan birçok uzman bu konuda hizmet vermektedir. Eğer siz de çocuğunuzun yaş sendromları ile karşı karşıya olduğundan endişe duyuyorsanız dilediğiniz zaman Uzman Dr. Psikiyatrist Bilge Merve Kalaycı‘dan randevu alabilirsiniz. Tedavi sürecinde sadece hekimin başarılı olması yeterli olmamaktadır. Bu süreçte ailenin yanı sıra sosyal çevre de önemli hale gelir. Tedavinin en temel amacı çocuk için yaşam kalitesini en üst seviyelere taşımaktır. Bu temel amaç, hem tedavi süreci hem terapiler hem de ailenin desteği ile sonuç verebilir.