Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) nedir?
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), yaşamın ilk üç yılında semptomlarının ortaya çıktığı gelişimsel bir bozukluktur. Otizmli çocukların çoğu dış görünüş olarak diğer çocuklara benzer ama diğer çocukların davranışlarından farklı hissettiren bazı davranışları olabilir. Başkalarıyla etkileşime girerken beklenmedik şekillerde tepki verebilirler veya hiç etkileşime girmeyebilirler.
Otizm bir spektrum bozukluğudur, yani çeşitli biçimlerde ve şiddet seviyelerinde ortaya çıkar. Bazı bireyler konuşma ve dil açısından tipik yetenekler ve istisnai beceriler geliştirir ancak yaşam boyu süren sosyal ve davranışsal farklılıklarla mücadele eder. Diğer bireyler ise iletişimde, duyusal hassasiyetlerde, aşırı öfke nöbetleri, tekrarlayan davranışlar, saldırganlık ve kendine zarar verme gibi davranışsal konularda zorluklar yaşayabilir. İyi haber şu ki, uygun tedaviler, OSB tanısı konan çocukların tamamında olmasa da birçok çocuk için sonuçları iyileştirebilir.
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) nedenleri nelerdir?
Otizm spektrum bozukluğunun bilinen tek bir nedeni yoktur. Bozukluğun karmaşıklığı ile semptomların ve şiddetinin değiştiği gerçeği göz önüne alındığında, birçok neden olduğu değerlendirilir. Bu durumda hem genetik hem de çevre bir rol oynayabilir.
- Genetik: Otizm spektrum bozukluğunda birkaç farklı genin rol aldığı görülmektedir. Bazı çocuklar için otizm spektrum bozukluğu, Rett sendromu veya frajil X sendromu gibi genetik bir bozuklukla ilişkilendirilebilir. Başka çocuklar içinse genetik değişiklikler yani mutasyonlar otizm spektrum bozukluğu riskini artırabilir. Yine başka genler beyin gelişimini veya beyin hücrelerinin iletişim şeklini etkileyebilir veya semptomların şiddetini belirleyebilir.
- Çevresel faktörler: Araştırmacılar şu anda viral enfeksiyonlar, ilaçlar veya hamilelik sırasındaki komplikasyonlar ya da hava kirleticileri gibi faktörlerin otizm spektrum bozukluğunu tetiklemede rol oynayıp oynamadığını araştırıyorlar.
Yaşlara göre otizm belirtileri nelerdir?
Bazı çocuklar, bebeklik döneminde, göz temasında azalma, adlarına yanıt vermeme veya ebeveynlere karşı ilgisizlik gibi otizm spektrum bozukluğu belirtileri gösterir. Diğer çocuklar, yaşamın ilk birkaç ayı veya yılı boyunca normal gelişebilir, ancak daha sonra aniden içine kapanık veya saldırgan hale gelir ya da edindikleri dil becerilerini kaybederler. Belirtiler genellikle 2 yaşına kadar görülür.
Otizmli çocukların hepsi tüm belirtileri göstermez. Otizmi olmayan birçok çocukta da bu belirtilerin birkaçı görülebilir. Bu nedenle profesyonel değerlendirme çok önemlidir.
Aşağıdakiler, çocuğunuzun otizm spektrum bozukluğu için risk altında olduğunu gösterebilir. Çocuğunuz aşağıdakilerden herhangi birini sergiliyorsa, hemen bir değerlendirme için çocuk psikiyatri uzmanına danışın:
6 Aya Kadar:
- Gülümsemenin az olması veya neşeli ve ilgi çekici ifadelerin olmaması
- Sınırlı ya da olmayan göz teması
9 Aya Kadar:
- Seslerin, gülümsemelerin veya diğer yüz ifadelerinin çok az veya hiç paylaşılmaması
12 Aya Kadar:
- Çıkardığı hecelerin az sayıda olması ya da hiç olmaması
- İşaret etme, bir şeyi gösterme gibi ortak dikkat becerilerinin olmaması
- El sallama gibi taklit becerisi gerektiren hareketlerin azlığı ya da olmaması
- İsmine çok az yanıt vermesi veya hiç yanıt vermemesi
16 Aya Kadar:
- Çok az kelimesinin olması veya hiç kelimesinin olmaması
24 Aya Kadar:
- Anlamlı iki kelimelik cümlelerin çok az olması veya hiç olmaması (taklit etme veya tekrarlama hariç)
Her Yaşta:
- Önceden edinilmiş konuşma veya sosyal becerilerin kaybı,
- Göz temasından kaçınma,
- Sürekli yalnızlık tercihi,
- Diğer insanların duygularını anlamada zorluk,
- Gecikmiş dil gelişimi,
- Kelimelerin veya cümlelerin sürekli tekrarı,
- Çevredeki küçük değişikliklere direnç,
- Kısıtlı ilgi alanları,
- Tekrarlayan davranışlar (çırpma, sallanma, dönme vb.),
- Seslere, kokulara, tatlara, dokulara, ışıklara ve/veya renklere olağandışı ve yoğun tepkiler.
Atipik Otizm Nedir?
Otizm her bireyde kendini farklı gösterirken, bazı insanlar bu gizemli bozukluğun sadece bazı belirtilerini gösterirler. Çocuğunuz otizmin hafif belirtilerinden yalnızca bazılarına sahipse, Yaygın Gelişimsel Bozukluk olarak bilinen atipik otizm olabilir. Atipik otizm ve Yaygın Gelişimsel Bozukluk artık resmi tanılar değildir; ancak, özelliklerin sayısına ve ciddiyetine bağlı olarak, atipik otizmli bir birey yine de otizm spektrum bozukluğu olarak sınıflandırılabilir.
Otizmden Ne Zaman Şüphelenmeliyiz?
Bebekler kendi hızlarında gelişir ve çoğu ebeveynlik kitaplarında bulunan kesin zaman çizelgelerini takip etmez. Ancak otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar genellikle 2 yaşından önce bazı gecikmiş gelişim belirtileri gösterirler.
Çocuğunuzun gelişimi ile ilgili endişeleriniz varsa veya çocuğunuzun otizm spektrum bozukluğu olabileceğinden şüpheleniyorsanız, endişelerinizi doktorunuzla görüşün. Bozuklukla ilgili semptomlar, diğer gelişimsel bozukluklarla da bağlantısı düşünülebilir.
Çocuklarda Otizm Tanısı Nasıl ve Kaç Yaşında Konur? – Tanıyı Kim Koyabilir?
Amerikan Pediatri Akademisi, tüm çocuk doktorlarını, çocuklar 18 aylıkken OSB taraması yapmaya teşvik etmektedir. Otizm spektrum bozukluğu belirtileri genellikle gelişimin erken dönemlerinde dil becerilerinde ve sosyal etkileşimlerde bariz gecikmeler olduğunda ortaya çıkar. Çocuğunuzun semptomları veya davranışları (bilişsel, dil ve sosyal becerilerinde gecikmeler) hakkında endişeleriniz varsa, zaman kaybetmeden bir çocuk psikiyatristinden danışmanlık almalısınız. Otizm tanısını yalnızca çocuk ve ergen psikiyatristleri koyabilmektedir.
Otizm Kan Testleri ya da Görüntüleme Yöntemleri ile Anlaşılır mı?
Otizm tanısını doğrulayabilecek genetik, kan veya diğer laboratuvar testleri yoktur. Bunun yerine, çocuk psikiyatristleri, OSB için risk altındaki çocukları belirlemek için gözlem ve standart davranışsal değerlendirme araçları kullanmaktadır.
Otizm başka hangi sorunlara yol açar?
Otizme sıklıkla bir dizi fiziksel ve zihinsel sağlık durumu eşlik eder. Aşağıdakileri içerir, ancak bunlarla sınırlı değildir:
- Gastrointestinal (GI) sorunlar
- Epilepsi
- Besleme sorunları
- Bozulmuş uyku
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu
- Endişe
- Depresyon
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
- Şizofreni
- Bipolar bozukluk
Otizmin Tedavisi Var Mıdır?
Otizm spektrum bozukluğunun net bir tedavisi olmadığı gibi herkese uyan tek bir tedavi de yoktur. Tedavinin amacı, otizm spektrum bozukluğu semptomlarını azaltarak, gelişim ve öğrenmeyi destekleyerek çocuğunuzun işlevselliğini en üst düzeye çıkarmaktır. Çocuğunuzun kritik sosyal, iletişim, işlevsel ve davranışsal becerileri öğrenmesine, okul öncesi yıllarda erken müdahale yardımcı olabilir.
Çocuğunuza otizm spektrum bozukluğu teşhisi konulursa, bir tedavi stratejisi oluşturma konusunda uzmanlarla konuşun ve çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılamak için profesyonellerden oluşan bir ekip oluşturun.
Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:
- Davranış ve iletişim terapileri: Birçok program, otizm spektrum bozukluğu ile ilişkili sosyal, dilsel ve davranışsal zorluklara yöneliktir. Bazı programlar yeni beceriler öğretmeye ve sorunlu davranışları azaltmaya odaklanır.
- Eğitim terapileri: Yüksek düzeyde yapılandırılmış eğitim programlarına otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar genellikle iyi yanıt verirler.
- Aile terapileri: Ebeveynler ve diğer aile üyeleri, sosyal etkileşim becerilerini geliştirecek, sorunlu davranışları yönetecek ve günlük yaşam becerileri ve iletişimi öğretecek şekilde çocuklarıyla nasıl oynayacaklarını ve etkileşime gireceklerini öğrenebilirler.
- İlaçlar: Hiç bir ilaç otizm spektrum bozukluğunun temel belirtilerini iyileştiremez, ancak belirli ilaçlar semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilir.
Otizmde Tedavi Kaç Yaşında Başlar?
Araştırmalar, otizme yönelik erken teşhis ve müdahalelerin, semptomlar ve sonraki beceriler üzerinde uzun vadeli olumlu etkilere sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Amerikan Pediatri Akademisi, tüm çocuk doktorlarını, çocuklar 18 aylıkken OSB taraması yapmaya teşvik etmektedir. Bir çocuk ne kadar erken yardım alırsa, öğrenme ve ilerleme şansı o kadar artar. Bu çerçevede OSB tanısı konulduğunda veya ciddi şekilde şüphelenildiği anda gelişimsel ve davranışsal müdahalenin başlatılması önerilmektedir.
Otizm Mi Uyaran Eksikliği Mi?
Otizm ve Uyaran eksikliği birbiri ile çok karıştırılan kavramlardır. Otizmli çocuklara kıyasla uyaran eksikliği olan çocukların sosyal iletişimi daha iyidir. Sınırlı da olsa isimlere tepki verebilirler ve göz teması kurabilirler.
Uyaran Eksikliği: Özellikle 0-3 yaş döneminde uyarılara karşı az maruz kalmış çocuklarda ortaya çıkmaktadır. Telefon, tablet ve TV ile fazla vakit geçiren ve bakıcıyla büyüyen çocuklarda çok sık görünür. Bu tarz durumlarda çocuk farklı uyaranlara kendini kapatır ve bu durum zamanla süreklilik kazanır.
Çocuğunuzda yukarda anlatılan belirtilerin olduğundan şüpheleniyorsanız vakit kaybetmeden Çocuk Psikiyatristi Bilge Merve Kalaycı‘dan randevu alabilirsiniz!
Referanslar
Autism Researc Institute. (2021, Ekim 23). Is It Autism? Is It Autism?: https://www.autism.org/is-it-autism/ adresinden alındı
Autism Speaks. (2021, Ekim 23). Medical Conditions Associated with Autism. Autism Speaks: https://www.autismspeaks.org/medical-conditions-associated-autism adresinden alındı
İRSA Psikoloji. (2021, Ekim 23). Uyaran Eksikliği. İRSA Psikoloji: https://irsapsikoloji.com/uyaran-eksikligi/ adresinden alındı
Helt, M., Kelley, E., Kinsbourne, M., Pandey, J., Boorstein, H., Herbert, M., et al. (2008). Can children with autism recover? If so, how? Neuropsychology Review, 18(4), 339–366.
Mayo Clinic. (2021, Ekim 23). Autism spectrum disorder. Autism spectrum disorder: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autism-spectrum-disorder/symptoms-causes/syc-20352928 adresinden alındı
Miller-Wilson, K. (2021, Ekim 23). What Is Atypical Autism? What Is Atypical Autism?: https://autism.lovetoknow.com/What_Is_Atypical_Autism adresinden alındı
Rogers, S. J., & Lewis, H. (1989). An effective day treatment model for young children with pervasive developmental disorders. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 28(2), 207–214.
Çocuklarda ve Ergenlerde Öğrenme Güçlüğü (Disleksi)
Çocuklarda ve Ergenlerde Kaygı Bozukluğu
Çocuk ve Ergenlerde Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
Çocuklarda ve Ergenlerde Tik Bozuklukları