Şema terapisi, bilişsel davranışçı terapi ile Gestalt ve deneyimsel terapilerden öğeleri bir araya getiren, bütünleştirici bir yaklaşımdır. 1990 yılında Jeff Young tarafından tanıtılan şema terapisi, o zamandan bu yana çok daha fazla gelişme kaydetmiştir. Şema terapisi, kişilik bozukluklarını kavramsallaştırmanın ve tedavi etmenin etkili bir yolu olarak kabul edilir. Şema terapisi, diğer terapilerle karşılaştırıldığında bilişsel davranışçı terapi (BDT), psikanaliz, bağlanma teorisi ve duygu odaklı terapi unsurlarını birleştiren yeni bir terapi türüdür.
Şema terapisi, diğer tedavi seçeneklerine yanıt vermeyen kişilik bozukluklarını ve diğer zihinsel sağlık sorunlarını tedavi etmeyi amaçlayan bütünleştirici bir yaklaşımdır. Özellikle Borderline kişilik bozukluğunun tedavisinde oldukça etkili olduğu görülmüştür. Şema terapisinde, erken dönem uyumsuz şemalar olarak adlandırılan şemaları ortaya çıkarmak ve bu bozuklukları anlamlandırmak için bir terapistle beraber çalışılır.
Şemalar, bazı insanların çocukken duygusal ihtiyaçları karşılanmadığı için kendi kafalarında geliştirdikleri kalıplardır. Bu şemalar, yaşam boyunca sizi etkileyebilir ve ele alınmadığı takdirde sorunlu başa çıkma yöntemlerine ve davranışlarına yol açabilir. Şema terapisi, duygusal ihtiyaçlarınızın herhangi bir probleme neden olmadan, bu ihtiyaçların nasıl sağlıklı bir şekilde karşılanması gerektiğini öğretmeyi amaçlar. Bunun yanı sıra danışanın korku, üzüntü veya yalnızlık hisleri ile baş edebilecek konuma gelmesini ve kendi duygusal dünyası ile kopukluk yaşamadan bağlantı kurmasını sağlamayı hedefler.
Bir Çocuğun Temel İhtiyaçları ve Şema Terapisi
Şema terapisinin gelişimindeki en büyük faktörlerden biri, çocukken ihtiyaç duyulan temel duyguların karşılanmamasıdır. Bir çocuğun en temel ihtiyaçları şu şekilde sıralanabilir:
- Güvende hissetme duygusu ve başkalarına güvenli bir şekilde bağlanma ihtiyacı,
- Öz kimlik ve özerklik duygusu,
- Nasıl hissettiğini ifade etme ve başkalarının neye ihtiyacı olduğunu sorma isteği,
Yukarıda saydığımız duyguların karşılanmasında sorun olduğu takdirde, şema terapisi gerekebilir. Ayrıca dört tür olumsuz deneyim de şemaların gelişimine katkıda bulunabilir. Bu olumsuz duyguları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Karşılanmayan ihtiyaçlar: Bu, aile bireyinden veya bakıcılardan yeterli sevgi alınmaması veya temel duygusal ihtiyaçların karşılanmaması olarak tanımlanabilir.
- Travmatizasyon veya mağduriyet: Bu, istismar, travma veya benzer bir sıkıntı yaşadığınızda bir durumu tanımlar.
- Aşırı hoşgörü veya ilgi: Çocuğun ebeveynleri, aşırı korumacı veya aşırı ilgili olabilir. Bundan dolayı çocuk için uygun sınırlar koymak zorlaşır.
- Seçici tanımlama ve içselleştirme: Bu, anne babanızın bazı tutum ve davranışlarını özümseme şeklinizi ifade eder. Bunlardan bazılarıyla özdeşleşebilir ve diğer davranışları ise içselleştirebilirsiniz. Bazıları şemalar halinde gelişebilir, diğerleri ise başa çıkma yöntemleri olarak da adlandırılan modlara dönüşebilir.
Şema Türleri
Şemalar çocuklukta gelişme eğilimindedir ve genellikle değişime dirençlidir. Ancak yönetilmeyen şemalar, bazı etkileşimler yoluyla pekiştirilen olumsuz kalıplara neden olabilir. Bir kez bir şema geliştirdiğinizde, bu şema yaşadığınız mevcut duygusal sıkıntıyı önlemek için bilinçsizce düşüncelerinizi ve eylemlerinizi etkileyebilir. Bu, kulağa iyi bir şeymiş gibi gelse de, şemaların yarattığı başa çıkma yöntemleri genellikle sağlıksız veya zararlıdır. Çoğu insan birden fazla şema geliştirme eğilimindedir. Uzmanlar genel olarak 18 farklı şemanın olduğunu belirlemişlerdir ancak bu şemaların hepsi 5 temel şemada toplanır.
1- Kopukluk ve Reddedilmişlik (Disconnection and Rejection) Alanı
Kopukluk ve reddedilme, sağlıklı ilişkiler geliştirmeyi zorlaştıran şemaları içerir. Güvenli bağlanma ihtiyacının giderilmemesinden kaynaklanır.
2- Zedelenmiş Özerklik ve Performans (Impaired Autonomy and Performance) Alanı
Ailenin çocuğa küçük düşürücü, aşırı koruyucu tavırlar sergilemesinden dolayı meydana gelir. Çocuk tek başına birçok alanda kendisine güvenmez ve birçok şeyi tek başına başaramayacağına inanır (zorluklarla aktif mücadele etme, iş başarma, tek başına kalma, sevilen birisinden ayrı kalma, bağımsız çalışma gibi).
3- Zedelenmiş Sınırlar (Impaired Limits) Alan
Kişisel sınırlar, kişisel sorumluluklar ve uzun soluklu davranışları sürdürmedeki yetersizliklerle ilgilidir. Bu şema tipindeki kişiler, genellikle başkalarına saygı duymaz. Çünkü aileleri tarafından sürekli pohpohlanan çocuklar sergilenmiş ve bu da çocukta üstünlük hissi uyandırmıştır.
4- Başkalarına Yönelimlilik (Other- directedness) Alanı
Bu şemadaki kişiler, başkalarının ihtiyaçlarının kendi ihtiyaçlarından daha önemli olduğunu düşünür. Kişi, kendi ihtiyaçları giderilmemesine rağmen, karşı taraftan sevgi ve ilgi görebilmek için kendisini göz ardı eder ve karşı tarafın istekleri, duyguları ve beklentilerini göz önüne alır.
5- Aşırı Tetikte Olma ve Baskılama/ Ketleme (Overvigilance and Inhibition) Alanı
Baskıcı ve mükemmelliyetçi aile tutumunun neden olduğu bir şema tipidir. Çocuk, yanlış yapmaktan korkar veya her şeyi tam olarak yapmak ister.
Psikanalitik Yönelimli Psikoterapi