Dürtü kontrol bozuklukları, insanların direnmesi zor veya imkansız olan dürtülere sahip olduğu durumlardır. Bu bozukluklar, duygusal tepkilerden meydana gelmekle beraber kimi zaman tehlikeli durumlara da yol açabilir. Sizin için hazırladığımız bu yazıda, dürtü kontrol bozukluklarının çeşitlerine, bu bozuklukların neden ortaya çıktığına, muhtemel belirtilere ve tedavi yöntemlerine odaklanıyor olacağız.
Tanım Olarak Dürtü Kontrol Bozuklukları
Ani bir dürtü veya bir şey yapma arzusuna sahip olmak, çoğu insanda meydana gelen bir özelliktir. Bununla birlikte, dürtü kontrol bozukluğu olanlar, dürtülerinin veya arzularının önüne geçmeyi son derece zor veya imkansız bulur. Dürtü kontrol bozuklukları, bir kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir ancak etkili bir tedavi sonucunda dürtüsel bozuklukların üstesinden gelinebilir.
Dürtü Kontrol Bozuklukları Türleri
Dürtü kontrol bozukluğu denildiğinde aslında birçok dürtüsel bozukluktan söz ederiz: Kleptomani(çalma hastalığı), Trikotillomani(saç yolma hastalığı), Piromani(kasıtlı yangın çıkarma), Binge (tıkınırcasına) yeme bozukluğu, Patolojik cilt yolma, Patolojik kumar oynama Aralıklı patlayıcı bozukluk(saldırganlık dürtüsü), Oniomania (kompulsif alışveriş yapma), Kasten kendine zarar verme, İnternet bağımlılığı. Ancak temele baktığımızda ise genellikle beş dürtüsel bozukluğun üstünde durulduğunu görürüz.
Dürtü kontrol bozukluklarını kleptomani, piromani, aralıklı patlayıcı bozukluk, patolojik kumar oynama ve trikotillomani hastalıklarıyla açıklamak mümkündür. Dürtü kontrol bozukluğu, bireylerin duygularını veya davranışlarını kontrol etmekte güçlük çekebilecekleri bir durumu ifade eder. Bu aynı zamanda madde kullanımı, bulimia gibi diğer hastalıkların ortaya çıkmasında da rol oynar.
- Kleptomani
Kleptomani, çalma dürtüsü ile karakterize bir rahatsızlıktır. Bu bozukluğu olanlar kendilerini gerçekten ihtiyaç duymadıkları veya çok az değeri olan eşyaları çalarken bulurlar. Kleptomani, daha nadir görülen dürtü kontrol bozukluklarından biri olarak kabul edilirken, kişinin duygusal olarak kendini kontrol etmekte güçlük çekmesinden kaynaklanır. Kleptomanisi olan bir kişi, davranışlarından çok utandığı için tedavi veya yardım arama konusunda genellikle tereddüt yaşar. Ancak, bozukluğun üstesinden gelmek isteniyorsa psikoterapi zorunludur.
Kleptomani tedavi edilmediği takdirde kişinin ilişkilerinin bozulmasına, işinden çıkarılmasına veya yasal sorunların meydana gelmesine yol açabilir. Kleptomanisi olan biri, bir şeyler çalmak için artan ve önlenemez bir dürtüye sahip olduğu için bu eyleme yönelir. Kleptomani atakları genellikle uyarı vermeden meydana gelir. Kleptomanisi olan birisi genellikle bir şey çalmayı planlamaz. Kişi, halka açık yerlerden bir şeyler çalabileceği gibi arkadaşlarına veya ailesine ait kişisel eşyaları da çalabilir. Çalınan eşyaların değeri genellikle yüksek değildir ve hatta bazı kişilerinin çaldıkları nesneleri sonradan yerine koyduğu bile görülmektedir.
Kleptomani ile ilişkili diğer durumlar arasında anksiyete, bipolar bozukluk, depresyon, kişilik bozuklukları, alkol ve madde kötüye kullanımı, yeme bozuklukları ve diğer dürtü kontrol bozuklukları (alışveriş ve kumar dahil) bulunmaktadır.
- Kleptomani Belirtileri
Bazı kleptomani semptomları, kontrol edilemez bir çalma isteği olarak ortaya çıkar. Kleptomanisi olan bir kişi, hırsızlık düşüncesiyle endişeli bir ruh halinde olsa da çalma eylemi tamamlandığında kişi, muazzam bir heyecan, zevk veya rahatlama hisseder. Bununla birlikte, eylemden kısa bir süre sonra kişide pişmanlık, utanç, kendinden nefret etme veya suçluluk gibi duygular ortaya çıkabilir. Bozukluğun en ciddi belirtisi ise kleptomanisi olan kişinin intihar düşünceleri içinde olmasıdır. Kişi, hatta intihara teşebbüs bile edebilir.
- Kleptomaninin Meydana Gelme Nedenleri
Kleptomaniye tam olarak neyin neden olduğu hiçbir zaman kanıtlanamamıştır ancak diğer dürtü bozuklukları gibi uzmanlar bunun beyindeki değişikliklerden kaynaklanabileceğine inanmaktadır. Kleptomanisi olan kişilerde düşük serotonin seviyeleri olmakla beraber kişi aynı zamanda bir tür bağımlılık bozukluğundan da muzdarip olabilir Kişinin beyninin dürtüleri düzenleyen opioid sisteminde bir dengesizlik olması da muhtemeldir.
Kleptomani yaygın bir bozukluk olmamakla beraber çoğu kişide olduğu ortaya çıkmayabilir. Kleptomanisi olanlar genellikle tedavi görmekten çok utanırlar ya da davranışlarından dolayı cezai işlemlere tabii tutulurlar. Kleptomani genellikle genç erişkinlikte başlar, ancak daha büyük kişilerde de görülebilen bir bozukluktur. Ailesinde ruh sağlığı hastalığı öyküsü olanlar (bipolar bozukluk, obsesif kompulsif bozukluk, anksiyete, depresyon, madde kötüye kullanımı veya kişilik bozukluğu dahil) kleptomani geliştirme riski daha yüksektir. Bununla birlikte, bu aile yapısının, genetik bir faktör olmaktan ziyade, çocukların dürtü kontrol bozukluğu geliştirmesine neden olduğu da söylenebilir.
- Piromani
Piromani, tipik olarak, dürtüsel ve takıntılı ateş yakma ihtiyacı ile karakterizedir. Kişi tarafından yönetilemez bir ateş yakma ihtiyacı ile ortaya çıkar. Piromani; kişisel kazanç, intikam veya insanlara zarar verme veya mülkü yok etme arzusu için kasıtlı olarak ateş yakma anlamına gelen kundakçılıkla aynı şey olmamakla beraber ateş yakma ihtiyacını gidermekten başka bir amaca hizmet etmez.
Tipik olarak, piromanisi olan bir kişinin, ateşe ve ateşte bir şeyler yakmaya yönelik bir saplantısı vardır. Piromani erkeklerde daha yaygın bir bozukluk olmakla beraber hem ergenlik hem de yetişkinlik döneminde meydana gelebilir. Öğrenme güçlüğü çeken ve sosyal durumlarla başa çıkmak için rahatsız olan kişiler arasında daha yaygın olduğu görülmüştür. Piromanisi olan genç yetişkinler, başka olumsuz davranışlar da sergileyebilir.
- Piromaninin Belirtileri
Ateş yakma arzusunun başka hiçbir dürtü kontrol bozukluğu içermemesi nedeniyle, piromani semptomları benzersiz olarak kabul edilir. Bu özel bozukluğun ana semptomu, kişinin ancak bir şeyi ateşe verdikten sonra bulacağını hissettiği rahatlama düşüncesidir. Ateş yakıldığında, piromanisi olan kişi bir rahatlama hissi veya bir zevk duygusu hissedebilir. Kişinin yanında sürekli çakmak taşıması, giysilerinde veya diğer kişisel eşyalarında yanık delikleri olması en çok rastlanan belirtiler olabilir. Kişi, Bir şeylerin daha küçük ölçekte yanmasını izlemek için kağıt veya yanıcı malzeme ile deneyler yapabilir.
- Piromaninin Nedenleri
Piromaninin neden ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemekle beraber bozukluk daha çok madde kullanımı, bağımlılıklar veya kişilik bozuklukları dahil olmak üzere diğer bozukluklarla ilişkilendirilmiştir. Piromani, sosyal destekten veya yetişkinlerin dikkatinden ve ilgisinden yoksun kişilerde kendisini daha çok göstermektedir. Ayrıca çocukluk çağında yeterli sevginin alınmaması, yaşanan fiziksel veya cinsel istismar deneyimi de bu bozukluğa yol açabilmektedir.
- Aralıklı Patlayıcı Bozukluk
Tipik olarak, aralıklı patlayıcı bozukluk, ani ve tekrarlayan saldırgan veya şiddet içeren davranışlarla karakterize edilir. Kişi dürtüsel olarak saldırgan olabilir, çığlık atabilir, bağırabilir veya etrafa bir şeyler fırlatabilir. Bu tür patlamalar genellikle fiziksel veya sözlü şiddeti gerektirmeyen durumlarda meydana gelir. Aralıklı patlama bozukluğundan muzdarip yetişkinlerin davranışları, görünüşte kontrol edilemez ve aile veya arkadaşlarla ilişkilerin bozulması, iş kaybı veya akademik başarının düşmesi gibi birçok olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Ayrıca kişinin hukuki işlemlerle karşılaşmasına da yol açabilir.
- Aralıklı Patlayıcı Bozukluk Belirtileri
Bu bozukluktan muzdarip olan kişilerde, herhangi bir uyarı olmaksızın, yaklaşık yarım saat veya daha kısa süren, hızlı ve aniden patlayıcı reaksiyonlar meydana gelebilir. Bazı insanlar bu patlamaları sık sık yaşarken, diğerleri aylarca atak geçirmeyebilir. Bununla birlikte, tipik olarak, bu bozukluğu olan kişiler düzenli olarak öfkeli veya sinirli hissederler veya başka şekillerde de dürtüsel durumlar meydana gelebilir.
Semptomlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir: bitmek bilmeyen olumsuz düşünceler, sinirlilik, öfke, kalp çarpıntısı, göğüste sıkışma, karıncalanma ve titremeler. Kişi, kendisini bir anda hararetli bir tartışmanın içinde veya teğet bir harekette bulabilir. Konuşurken sesini yükseltebilir, hatta diğer kişiyi itecek, tokatlayacak veya vuracak kadar ileri gidebilir. Yakındaki fiziksel nesnelere veya binalara zarar verebilir. Daha ciddi durumlarda, kişi başkalarına saldırabilir veya hayvanları istismar edebilir. Eylem veya davranıştan hemen sonra kişi bir rahatlama hisseder ve ardından kişi bitkinleşir. Ayrıca daha sonra kişinin pişmanlık veya utanç duyması oldukça muhtemeldir.
- Aralıklı Patlayıcı Bozukluğun Nedenleri
Aralıklı patlayıcı bozukluğun altı yaşından sonra başlayabildiği veya ergenlik döneminde ortaya çıkabileceği yapılan araştırmalar sonucunda ortaya konmuştur. Bozukluk genç erişkinlerde daha sık görülür. Bozukluk herkeste ortaya çıkabilirken, ev içi şiddetin olduğu veya fiziksel olarak taciz edilerek büyümüş olan kişilerde çok daha yaygındır. Genetik ve nörolojik bir bileşen de bozukluğun bir nedeni olabilir. Bozukluk nesiller boyunca kişiden kişiye aktarılabilir. Fiziksel istismar ve diğer ruhsal sağlık bozukluğu öyküsü olan kişilerin, aralıklı patlayıcı bozukluk geliştirme riski daha yüksektir.
- Patolojik Kumar Oynama Bozukluğu
Patolojik kumar oynama bozukluğu (kompulsif kumar veya kumar bozukluğu olarak da bilinir), kişinin yaşamı üzerindeki etkisinden bağımsız olarak, saplantılı veya acil kumar oynama ihtiyacı ile karakterizedir. Kumar eylemi, daha değerli bir şey kazanma umuduyla değerli bir şeyi kaybetme riskini almak olarak tanımlanabilir.
Kumar, bir kişiyi alkol, uyuşturucu veya diğer bağımlılık yapan davranışların yapabileceği şekilde uyararak kumar bozukluğuna yol açar. Bu bozukluğu olan bir kişi, çok geçmeden, yıkıcı kayıplara rağmen, kumar oynamak için yapması gereken işlerden kaçabilir veya aile ilişkilerini bozabilir. Daha da ciddi durumlarda, kumar oynama bozukluğu olan bir kişi, bağımlılığı desteklemek ve sürdürmek için hırsızlığı bile düşünebilir.
- Patolojik Kumar Oynama Bozukluğu Belirtileri
Patolojik kumarın belirtileri arasında kumarla takıntılı bir meşguliyet ve artan miktarlarda para kullanarak kumar oynama ihtiyacı yer alır. Bu bozukluğu olan bir kişi, kendisini kontrol etmeye çalışırken endişeli, huzursuz, sinirli veya kızgın bir ruh haline bürünebilir. Kumar oynama bozukluğu olan bir kişi, yaşadığı karmaşadan kurtulmanın tek yolunun daha fazla kumar oynamak olduğunu hissedebilir ve sevdiklerine sık sık yalan söyler. Bu kişiler, kumar oynamak için kişisel ve profesyonel ilişkilerini riske atmaya eğilimlidir. Bu bozukluğu olan kişiler, kendilerini tedavi edilmeden durdurulamayacak yıkıcı bir döngü içinde bulurlar.
- Patolojik Kumar Oynama Bozukluğu Nedenleri
Diğer dürtü kontrol bozuklukları gibi, patolojik kumar oynamanın kesin bir nedeni belirlenmemiştir. Bununla birlikte, diğer ruh sağlığı bozukluklarından (bipolar bozukluk, kişilik bozukluğu veya depresyon dahil) muzdarip olanların, kumar bozukluğu geliştirme riski daha yüksektir. Ayrıca genç insanlarda veya orta yaştakiler bu bozukluk çok daha sık görülür.
- Trikotilomani
Saç yolma bozukluğu olarak da bilinen trikotilomani, kişinin saçını kafa derisinden, kaşlardan veya vücudun diğer bölümlerinden karşı konulmaz bir şekilde çekme ihtiyacı ile karakterize bir hastalıktır. Genellikle, bu bozukluk kendini kadınlarda erkeklerden daha fazla gösterir. Genellikle 9-13 yaşları arasında başlar ve istismar, ölüm, şiddet veya çatışma gibi stresli deneyimler veya olaylar tarafından tetiklenir. Tedavi edilmediği takdirde durum kişinin yaşamı boyunca tekrar edecek ve belki de zamanla kötüleşecektir. Bu bozukluk aynı zamanda ciltte ve kafa derisinde yara izi, enfeksiyon ve tahrişe neden olabilir. Çektikleri tüyleri yiyen kişiler; sindirim sisteminde, bağırsak tıkanıklığına, kilo kaybına veya ölüme yol açabilen trikobezoar (büyük boy keçeleşmiş tüy yumağı) durumları ile karşı karşıya kalabilir.
- Trikotilomani Belirtileri
Bu bozukluğun semptomlarından bazıları, saç derisinden saç çekmeyi veya kirpikleri veya kaşları çekmeyi içerir. Saç çekme ihtiyacından önce yaşanan gerginlik veya endişe duygusu eylem tamamlandığında zevk veya rahatlamaya dönüşür. Trikotilomanisi olan bazı kişiler, çektikleri saçlarla oynayabilir, saçları ısırıp çiğneyebilir veya bu saçları yiyebilir.
- Trikotilomani Nedenleri
Bu bozukluğun nedeni bilinmemekle beraber aile öyküsünün etkili olduğu düşünülmektedir. Trikotilomaniden muzdarip olan kişilerde; anksiyete, depresyon veya obsesif kompulsif bozukluk gibi başka bozukluklar da görülebilir. Bozukluk, hem olumlu hem de olumsuz duygularla bağlantılı olabilir. Trikotilomanisi olan kişiler, olumsuz duygularla saçlarını yolarak başa çıkabilir.
Dürtü Kontrol Bozuklukları İçin Neler Yapılabilir?
Dürtü kontrol bozuklukları genetik ve çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabileceğinden kesin olarak önlenebilir bozukluklar değildir. Bununla birlikte, ebeveynler veya bakıcılar, dürtü kontrol bozukluğu şüphesi olan bir çocuğu veya genci bir sağlık uzmanına götürerek semptomların kötüleşmesini en aza indirebilir. Doktorlar, bir tedavi planı önerebilir ve bu sayede bir tedaviye başlanabilir.
Uzm. Dr. Bilge Merve KALAYCI ve Dürtü Kontrol Bozuklukları
Kişide meydana gelen dürtü kontrol bozuklukları, hem ebeveynleri hem de bozukluğu yaşayan kişileri oldukça derinden etkilemektedir. Ancak ilgili bozukluğun üstesinden gelebilmek için yapılabilecek birçok şey vardır. Mevcut durumun kişinin yaşamını olumsuz olarak etkilememesi için acilen gerekli desteğin alınması önerilir. Çocuk Psikiyatri uzmanlarından ve psikologlardan bu tür problemlerde danışmanlık alınabilir. Bu noktada önemli olan şey, kişinin yeterince gözlemlenmiş olmasıdır.
Ankara ilinde yer alan birçok uzman bu konuda hizmet vermektedir. Eğer siz de bir çocuğunuzun dürtü bozuklukları ile karşı karşıya olduğundan endişe duyuyorsanız dilediğiniz zaman bir uzmandan randevu alabilirsiniz. Tedavi sürecinde sadece hekimin başarılı olması yeterli olmamaktadır. Bu süreçte ailenin yanı sıra sosyal çevre de önemli hale gelir. Tedavinin en temel amacı kişi için yaşam kalitesini en üst seviyelere taşımaktır. Bu temel amaç, hem tedavi süreci hem terapiler hem de ailenin desteği ile sonuç verebilir.