Çocuklarda Tik Bozuklukları Nedir? Tik Ne Demektir?
Tik; insanların kontrolünü sağlayamadığı, ani ve düzensiz bir biçimde tekrar eden, kompleks şekilde ya da daha basit hareket veya seslerden oluşur. Tik sahibi insanlar bu hareketleri yapma ihtiyacı duymaktadır. Bedenlerinin bu tarz hareketleri sergilemesine engel olamazlar. Hareket ya da seslerin tekrarlanmasının akabinde ise kişiler rahatlamaktadır. Tikler genel olarak her yaşta görülse de en yoğun görüldüğü dönem küçük yaş gurubundaki çocuklardır.
Tikler, basit ve karmaşık yapılı olmak üzere birbirinden ayrılmaktadır. Aniden ortaya çıkan ve bazı dönemlerde haftalar boyunca devam eden omuz kaldırma, göz kırpma, dudakları hareket ettirme gibi motor hareketlerin yanı sıra esneme ve öksürme gibi ses şeklindeki vokal tikler de basit tik kategorisine girmektedir. Kompleks tikler ise daha ritmik ve belli bir amaca yönelik hareket ve seslerden meydana gelmektedir. Düz çizgi üzerinde yürüme ya da daire çizme, tekme atma, yere çökme, söylenen sözlerin tekrarlanması (ekolali) ve müstehcen kelimeler kullanma (koprolali) uzun süreli ve karmaşık tiklerden bazılarıdır.
Tik Bozuklukları Nelerdir?
- Tourette bozukluğu veya Tourette Sendromu [TS] olarak da bilinir.
- Kalıcı (kronik olarak da adlandırılır) motor veya vokal tik (ses) bozukluğu
- Geçici tik bozukluğu
Çocuklarda görülen; tekrar edici, istem dışı, belirli bir amaca yönelik olmayan, ancak baskı altına alınabilen göz kırpma, burun çekme, boğazını temizleme gibi garip hareket ve ses çıkarmalar, tik olarak adlandırılmaktadır. Tik bozuklukları, mevcut tik tipine (motor veya vokal veya her ikisinin birleşimi) ve belirtilerin ne kadar süre boyunca devam ettiğine göre birbirinden farklılık gösterir. Tourette Sendromunda, insanlar motor ve vokal tiklerin her ikisine de sahiptirler. Vokal tikin, motor tikten farkı en az bir yıl süre ile devam etmesi ve belirti göstermesidir. Kalıcı motor ya da vokal tik bozukluğu olan kişilerde ya motor ya da vokal tikler vardır ve en az 1 yıldır tik semptomları gözlemlenmektedir. Geçici tik bozukluğu olan kişilerde motor veya vokal tikler veya her ikisi birden olabilir, ancak semptomları 1 yıldan daha kısa bir süre içinde görülmektedir.
Tourette Sendromu (TS)
Tourette sendromu, kolayca kontrol edilemeyen ve sürekli tekrarlayan hareketler veya istenmeyen seslerden (tikler) oluşan bir hastalıktır. Örneğin, tekrar tekrar gözlerinizi kırpabilir, omuzlarınızı silkebilir veya sıra dışı sesler veya rahatsız edici (müstehcen) sözler söyleyebilirsiniz. Erkeklerin Tourette sendromu yaşama ihtimali kadınlardan yaklaşık üç ila dört kat daha fazladır. Tourette sendromunda belirtiler genellikle bir çocuk 5 ila 10 yaşlarındayken başlar. İlk belirtiler genellikle baş ve boyun çevresinde oluşan motor tiklerdir.
Kalıcı (Kronik) Motor veya Vokal Tik Bozukluğu
Kalıcı motor veya vokal tik bozukluğu, bir kişinin bir yıldan fazla süren bir süre boyunca motor veya sözel tiklerden birinin tek veya birden fazla ortaya çıkması, fakat her ikisinin birden olmaması durumudur. Bir kişiye kalıcı motor veya vokal tik bozukluğu teşhisi konulabilmesi için, tiklerin 18 yaşından önce başlamış olması gerekir. Tikler erkeklerde kızlara nazaran en az iki kat daha yaygındır ve semptomlar genellikle çocuk ergenliğe girmeden önce başlar. Belirtileri 4 ila 6 yaş arasında ortaya çıkarken, 10 ila 12 yaşları arasında en şiddetli seviyeye ulaşma eğilimindedir ve çocuk ergenlik dönemine girdikçe düzelir .
Tikler belirmeden önce genellikle güçlü, rahatsız edici ve görünüşte kontrol edilemeyen bir hareket etme dürtüsü olarak tanımlanan bir önsezi dürtüsü gelir, akabinde tik oluştuktan sonra gerginliğin azalmaya başlar. Bazı çocuklar da tiklerinin belirli bir şekilde yapılması gerektiğini düşünürler ve tiki “tam doğru” şekilde yapana kadar, takıntı biçiminde tekrar eder.
Geçici Tik Bozukluğu
Geçici tik bozukluğu, bir kişinin bir veya daha fazla kısa, tekrarlayan hareketler veya sesler (tikler) yapması durumudur. Bu hareketler veya sesler istem dışıdır yapılmaktadır. Geçici tik bozukluğunun sebebi fiziksel veya zihinsel (psikolojik) olabilir. Tikler genellikle gergin davranışlara benzer. Tikler stresli durumlarda daha da kötüleşiyor gibi görünmektedir. Uyku sırasında oluşmazlar. Tiklerin ortaya çıktığı ya da fark edildiği durumlarda uzmanlar, ailelerin tikler üzerine dikkat çekmemelerini söylerler. Bunun sebebi olarak ise istenmeyen davranışların tiki daha da kötüleştirme ihtimalinin yüksek olmasıdır.
Çocuklarda Tik Bozukluğu Nasıl Görülür?
Tikler, çoğunlukla çocukluk döneminde (ortalama 4-6 yaş civarı) başlama eğilimi gösterirler. Tiklerin ortaya çıkışı ve gelişimi hemen her çocukta belli bir örüntü ve sırayı izler. İlk başlarda göz kırpma, başını sallama, omuzları oynatma, mimikler sergileme vb. basit motor hareketler şeklinde baş ve boyun bölgesinde başlayan tikler zamanla vücudun diğer bölgelerine doğru yayılım göstermektedir.
Vokal (ses) tikler, motor tiklerden sonra oluşur ve ortalama 1-2 yıl sonra burun çekerek ses çıkarma, boğaz temizleme vb. biçimde başlar. Bu süreçler boyunca tiklerin yoğunluğunda ve şiddetinde belirli aralıklarla artış ve azalışlar görülür. Bu dalgalanma özellikle 10-12 yaş aralığında en belirgin şekilde gözlemlenir.
Mevsim geçişleri, stres, geçirilen enfeksiyonlar, kaygı düzeyi ve yorgunluk gibi durumlar da tiklerin seyrini değiştirebilir. Ergenlik dönemine doğru tikler en şiddetli ve yoğun halini alır; bu dönemde motor tikler daha karmaşık şekillerde görünerek, hareketler daha büyük ve farklı kas gruplarına yayılır, daha amaçlıymış ve anlamlıymış izlenimi verir.
Çocuklarda Tik Bozukluğu Neden Olur?
Sebebi tam olarak anlaşılamamış olmakla birlikte tiklerin oluşmasında genetik ve çevresel etkenlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Beyin kimyasallarından (nörotransmitter) biri olan dopaminin, anormal metabolizmasından kaynaklandığına dair dikkate değer bulgular tespit edilmiştir. Tik belirtileri genellikle gerginlik veren bir olay sonrasında artmaya başlar. Aile ve çevre tarafından yapılan ikazlar ve cezalandırmalar tiklerin daha fazla artmasına neden olabilir. Tiklerin genetik özelliği belirgin olup, yakın akrabalarında tik olan çocuklarda daha sık rastlanır.
- Genetik faktörler (Beyin kimyasallarından biri olan dopaminin anormal metabolizmasından kaynaklandığına dair veriler bulunmaktadır)
- Stres (Tik belirtileri gerginlik veren bir ortam sonrasında artmaya başlar ve yoğunlaşır)
- Aşırı kontrolcü, titiz, otoriter ve baskıcı davranışlar
- Çocuğa yönelik ilgi ve sevgi eksikliği
- Çocuğun davranışlarının sürekli eleştirilmesi
- Çocuktan yeteneklerinin üzerinde bir şeyler beklenmesi
- Akranları veya kardeşleri ile kıyas yapılması
- Aile içinde sorunlar, geçimsizlikler vb. tartışmalar
- Kardeş kıskançlığı
- Güvensiz ve kaygı veren aile ve sosyal ortam
- Ortaya çıktığı bölgenin veya organın sağlıklı olmayışı
- Ebeveynin sürekli olarak çocuğun tiklerine dikkat çekmesi ve baskı altına alınması
- Kişilik özellikleri olarak, ürkek, titiz, aşırı duygusal, endişeli olan çocuklarda tikler daha uzun süre devam etmektedir.
Çocuğum Bilerek Mi Yapıyor Bu Hareketleri?
Tikler çoğunlukla nedeni tam olarak tespit edilemeyen genetik etkenlerin, sosyal çevreden kaynaklanan tepkilerin, psikolojik etkenlerle ortaya çıkan davranışlar olarak bilinmektedir. Bu nedenle çocuklar tiki bilerek yapmazlar. İstem dışı oluşmaktadır bu davranışlar. Özel durumlardan dolayı ya da çocuklar üzerinde baskı oluşturabilecek olumsuz durumlar ve özellikle sınav kaygısının yaşandığı dönemlerde ortaya çıkan tempodan dolayı ortaya çıkmaktadır.
Çocuklarda Vokal Tikler Neden Olur?
Vokal tikler genellikle bir yıllık süre içerisinde tekrar eden tiklerdir. Seslerle alakalı tik bozuklukları olarak ifade edilir. Vokal tikler, çoğunlukla motor tiklerin oluşmasından sonra meydana gelir. Vokal tikler, sürekli boğazda bir şey varmışçasına boğaz temizleme sesi gibi anlamsız ve kısa sesler şeklindedir. Kronik psikolojik sebeplerden dolayı ortaya çıkmaktadır.
Duyusal Fenomen Nedir?
Tourette Sendromu’nun (TS) bir bileşeni olan Duyusal Fenomen (DF), tikler oluşmadan önce, tiklerle birlikte veya tikler oluştuktan sonra ifade edilen öncül duyusal uyaranlar olarak ifade edilir. Bu duyusal uyaranlar tiklerin tam yerinde (“Just right”) yapılması ihtiyacını doğurur ve tiklerin gerçekleşmesi sonrasında ortadan kalkarlar.
Çocuklarda Göz Tiki İçin Ne Yapılmalı?
Göz tikleri, çocukluğun ilk yıllarında ortaya çıkmakla birlikte, büyük çoğunluğu geçici olan tepkisel davranışlardır. Aşırı ve sürekli olarak gözlemlenebilen göz tikleri için göz doktoruna gidilmelidir. Gözler alerjik reaksiyon gösterme ihtimali yüksek organlardır. Simetrik olarak ve belirli zaman aralıkları şeklinde ortaya çıkan göz kırpmaları genellikle 6 ay içerisinde ortadan kaybolmaktadır. 6 içerisinde geçmeyen göz tikleri içinse altında yatan farklı sebepler olabileceğinden ciddi bir araştırma yapılmalıdır.
Çocuklarda Tikler Bastırılabilir mi?
Tikler birey tarafından istemli ve iradeli bir biçimde belirli bir süre bastırılabilir. Özellikle yoğun sosyal baskının olduğu veya sınıf ortamında artan eleştiriler gibi nedenlerle yoğunlaşan tikler, iradeli şekilde kişi tarafından büyük bir enerji ve güç harcayarak engellenebilir. Tik bozukluğu yaşayan pek çok çocuk ve genç, bastırma çabalarının belirli bir süre işe yarasa da akabinde daha fazla tik yapma isteği ve ihtiyacı ortaya çıkardığını ve öncekinden daha yoğun biçimde tiklerini sergilediklerini ifade eder. Çocuğun, istediği zaman tiklerini belirli bir süre baskılayabilmesi ailenin veya çevrenin, tiklerin istemli ve iradi bir biçimde yapıldığı şeklinde düşünmelerine yol açabilir.
Çocuklarda Tik Bozukluğu Geçer mi?
Tik bozuklukları hem geçici hem de kalıcı olabilir. Çocuklar üzerinde ortaya çıkan tik bozuklukları 1 yıldan uzun sürüyorsa eğer kronik tik bozukluğundan bahsedilebilir. Geçici olan tik bozukluklarına genellikle 5 ve 9 yaşları arasında rastlanılmaktadır. Okul döneminde olan çocukların % 24‘lük kısmında geçici tik bozuklukları vardır. Bu grupta olan geçici tik bozuklukları basit tikler olarak adlandırılır ve çoğunlukla ilaç gerektirmezler. Eğer bir çocukta bu davranışlar bir yıldan fazla devam ederse buna uzun süren tik bozukluğu adı verilmektedir. Çocuklarda görülen tiklerin büyük bir bölümü ergenlik döneminden sonra kaybolur, ancak bir kısmında ergenlik döneminden sonra da kalıcı olabilir.
Çocuklarda Tikler Ne Zaman Ortaya Çıkar?
Çocuklarda ortaya çıkan kronik tiklerin görülme dönemi ortalama 7 yaş civarıdır. Tiklerin en sık görüldüğü yaş aralığı ise 9-12 yaşlardır. Tiklerin görülme olasılığı yaş ilerledikçe azalmaktadır. Çocuklukta görülen tiklerin dörtte birlik kısmı yetişkinlikte de devam edebilir. Tiklere kız çocuklara nazaran erkeklerde daha fazla rastlanır.
Çocuklarda Tik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?
Çocuklarda tik olarak adlandırılabilecek herhangi bir sorunun olup olmadığı öncelikle aile ve sosyal çevrenin etkisiyle anlaşılabilir. Çocuklarda tik bozukluğunun teşhisi ancak davranışlarda ve hareketlerde garip hareketlerin olup olmaması ve bu hareketlerin devam edip etmemesiyle anlaşılabilir.
Tik Bozukluğu Başka Hastalıklarla Birlikte Görülür mü?
Tik bozuklukları genellikle birden fazla etmenden kaynaklanan sorunlar olduğu için, altında yatan başka rahatsızlıklar ve tik bozukluğuyla birlikte yaşanan başka hastalıklarda ortaya çıkabilmektedir. Tik bozukluğuyla birlikte en fazla görülen hastalık DEHB (dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu), OKB (obsesif kompulsif) ve ciddi olmayan sosyal uyumsuzluklar ve akademik özgüven eksikliğidir.
Çocuklarda Tik Bozukluğu Ne Zaman Tedavi Edilmelidir?
Yaşamlarının ilk dönemlerinde tik bozukluğu yaşayan çocukların büyük kısmında, günlük aktiviteleri etkileme durumu çok düşük olduğu için, tikler acil tedavi gerektirmez. Tik bozukluğu yaşayan çocukların sadece küçük bir kısmında tıbbı tedavi uygulanmaktadır. Tiklerin tedavisine kısa ve uzun dönem olarak ortaya konulan, artan veya azalan bir seyir çizen ve bu duruma ek olarak ortaya çıkması muhtemel sorunlara göre tedavi zamanı belirlenir. Tiklerde hemen tedaviyi gerekli kılan etmenlerden biriside özel rahatsızlık hissinin yaşanmasıdır.
Çocuklarda Tik Bozukluğunun Tedavisi Nedir?
Tikleri söndürme aşamasında aile, öğretmen ve tedavi ekibinin iş birliği içinde olması çok önemlidir. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin çocuğa destek olması, çocuğun tiklerinin istemli olmadığının açıklaması yapılarak kabullenmesi sağlanmalıdır. Çocuğa değer verildiği, sevildiği hissettirilerek, olumlu benlik algısı ve kendine güven duygusunun geliştirilmesi sağlanmalıdır. Tedavide, çocuğun benlik saygısının arttırılması, aile içi ilişkilerin iyileştirilmesi, stresin azaltılması önemlidir. Destekleyici tedavi ve ilaç tedavileri de yararlı olabilmektedir. Eğer çocuk tikleri ev dışında yapmıyor, sadece belirli durumlarda yapıyorsa; bunun nedenlerinin araştırılması gerekmektedir. Gerginliğin arttığı ya da yoğun ilginin (baskı ve ısrar) gösterildiği durumlar tespit edilerek gerginliğin azaltılması, destek ve ilginin çocuğun pozitif yönlerine kaydırılması, tiklerin ortadan kalkmasına yardımcı olur. Tikler sık sık yeniden ortaya çıkıyor, çocuğu rahatsız ederek arkadaş ilişkilerinde sosyal hayatında sorun yaratıyor, çocuğun kendine güvenini olumsuz etkiliyorsa, çocuk ve ergen ruh sağlığı uzmanına başvurulmalı, hastalığın durumuna göre ilaç tedavisi eklenmelidir.
Çocuklarda Tik Bozukluğu İçin Hangi Doktora Gidilir?
Tiklerle ilgili sorunların altında hem psikolojik hem de nörolojik sebepler yer almaktadır. Tik bozukluğunu bir yıl ve daha fazla süredir yaşayan kişilerin çocuk ve ergen psikiyatri uzmanına başvurması gerekir.
Çocukların daha sağlıklı bir hayat sürdürebilmeleri için gerekli kontrollerin zamanında yaptırılması çok önemlidir. Bu nedenle tiklerle ilgili rahatsızlıkların sebebini öğrenmek ve gerekli tedavileri uygulamak için Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Dr. Bilge Merve Kalaycı’dan randevu alabilirsiniz.
Çocuklarda ve Ergenlerde Depresyon Nedir?
Çocuklarda ve Ergenlerde İnternet ve Oyun Bağımlılığı