Hiç kimse, sinirli bir ruh haline bürünmekten yana olmasa da aslında hepimiz zaman zaman bu duyguyu en uç noktasına kadar yaşarız. Birçok yetişkinin öfkesini kontrol edemediğini göz önüne aldığımızda, öfkenin çocukları da etkisi altına aldığını görmek şaşırtıcı değildir. Ebeveynlerin çoğu, kendi öfkesi ile mücadele ederken ne yazık ki birçoğu, çocuğunun ruh halini göz ardı eder.
Yürümeye yeni başlamış bir çocuğunuz varsa, büyük olasılıkla birçok duygunun bir anda yaşanabileceğine şahit olacaksınız. Örneğin, çocuğunuz bir anda sevinç çığlıklarından öfke çığlıklarına geçiş yapacak ve hatta öfke nöbetleri geçirecek. Çünkü yürümeye yeni başlayan çocuk, bebeklik dönemine göre çok daha gelişmiş bir yapıda olsa da henüz yeterince kelime dağarcığına sahip değildir. İşte tam da bu nedenden dolayı, çevresini kontrol etmekte veya kendisini ifade etmekte güçlük çeker. Bu durum da küçük çocuklarda öfke nöbetlerine yol açar. Çoğu çocuk, büyüdükçe bu öfkeli ruh halinden uzaklaşır, iletişim becerilerini geliştirir ve biraz daha sabırlı olmayı öğrenir. Çocuk, o noktaya ulaşana kadar, ailenin çocuğa destek olması ve sürece olumlu yaklaşması gerekir.
Çocuklarda Öfke Kontrol Sorunları Nelerdir?
Çocuklar, bir duyguyu en uç noktalarına kadar yaşayabilir. Bu duygulardan en bariz olanlarından biri ise öfkedir. Öfkenin birçok haline rastlanır.
- Karşıt Olma veya Karşı gelme Bozukluğu
Bu sorun, altı ay veya daha uzun süren öfkeli ve huzursuz bir ruh hali olarak ortaya çıkar. Çocuk, tartışmacı bir kimliğe bürünür ve her şeye karşı gelmek ister.
- Uyum ve Davranış Bozukluğu
Uyum ve davranış bozukluğu çocuğun zorbalık, hırsızlık, başkalarının haklarına saygı duymama, okuldan kaçma veya evden kaçma gibi yaşa uygun olmayan davranış kalıbını geliştirmesidir. Çocuk sık sık öfke patlamaları yaşar ve çoğu zaman sinirli veya depresif ruh haline bürünür.
- Yıkıcı Duygudurum Düzenleyememe Bozukluğu
Yıkıcı duygudurum düzensizliği bozukluğu; aşırı sinirlilik, öfke ve sık sık yaşanan, yoğun öfke patlamalarının bir kombinasyonudur. Bu rahatsızlık ile karşı karşıya olan çocuklar, klinik müdahale gerektiren ciddi tedavilere ihtiyaç duyar.
Çocuklarda Öfke Kontrol Sorunu Olduğu Nasıl Anlaşılır?
Çocuklarda öfke kontrol sorunu olup olmadığını anlamanın en iyi yolu, çocuğu yakından takip etmekten geçer. Örneğin, yürümeye yeni başlayan çocuklar haftalık olarak ortalama dokuz öfke krizi geçirebilir. Çoğu çocuk, anaokuluna başladığında bu öfke nöbetlerinden kurtulur. Çünkü çocuk, sosyal bir ortama dahil olacak ve böylece kelime dağarcığını geliştirip kendisini rahat bir şekilde ifade etme imkanı bulacaktır.
1 ve 2 yaşındaki çocuklarda öfke kontrol etme sorunu şu belirtiler ile ortaya çıkabilir:
- Ağlama,
- Bağırma,
- Isırma,
- Tekme atma,
- Bir şeyleri ezme isteği,
- Bir şeyleri fırlatma isteği.
Bu süreçte çocuğa ceza vermek çocuğun bu davranışlarını tekrar etmesine neden olabilir. Bundan dolayı, ceza vermekten çok disiplin sağlanmalıdır.
Çocuğum Neden Bu Kadar Öfkeli?
Bir çocuğun öfke kontrol etme sorunu 3 temel sebepten kaynaklanabilir: Genetik, biyolojik faktörler ve çevresel faktörler. Her bir faktör, çocuğun duygu durum bozukluğu yaşamasına neden olabilir.
Çocuklar, yaşadıkları veya maruz kaldıkları ortamdan etkilenebilir. Örneğin, sürekli azarlanan veya suçlanan çocuklar, daha çok öfke patlaması yaşayabilir. Bunun sonucunda ise kendine zarar vermek isteyebilir. Bu da genellikle öfkenin neden olduğu depresyon veya güçsüz hissetmenin bir sonucudur. Kimi çocuklar, kontrolü ele alamadığında öfkelenebilir. İstediği kıyafeti giymediğinde veya yemek yemek istemediği için direttiğinde öfke patlaması yaşayabilir.
Öfke Kontrol Sorunlarının Nedenleri Neler Olabilir?
Bir çocuğun öfkeli, asabi veya saldırgan olmasına neden olan birden çok faktör vardır. Bu faktörlerden en yaygın olanı, çocuğun istediğini elde edememesi veya yapmaktan hoşlanmayacağı bir şeyi yapmak zorunda bırakılmasıdır. Çocuklar için öfke sorunları genellikle DEHB, otizm, obsesif-kompulsif bozukluk ve Tourette sendromu gibi diğer psikiyatrik sağlık sorunlarına eşlik eder.
Yapılan araştırmalara göre, öfkenin veya saldırgan ruh halinin meydana gelmesinde genetiğin ve diğer biyolojik faktörlerin rol oynadığı ortaya konmuştur. Elbette çocuğun büyüdüğü çevre de bu duruma neden olabilir. Travma, belirli ebeveyn davranışları (sert ve tutarsız cezalar vermek gibi) gibi durumlar çocuğun günlük yaşamını oldukça kötü etkileyen öfke patlamalarına veya saldırgan ruh haline neden olabilir.
Çocuklarda Öfke Kontrol Sorunu En Çok Hangi Yaşta Görülür?
Bilim insanları, öfkenin 4 aylıktan itibaren ortaya çıkabileceğini ortaya koymuştur. Yapılan araştırmalar, yürümeye ve etrafı yeni yeni keşfetmeye başlayan çocuklarda öfke sorunun görülebileceğini kanıtlar niteliktedir. Çünkü çocuklar, o yaşta kendilerini ifade etmekte veya ihtiyaçları olduğunu belirtmekte zorluk çekerler. Öfkeli bir çocuk homurdanma ve bağırma gibi eylemlerle kendisini ifade etmeye çalışabilir. Kendisini ifade edemediği takdirde ise daha çok bağırmaya, çığlık atmaya, vurmaya ve tekmelemeye yönelir. Ebeveyn bu durumda sinirlenir ve çocuğu azarlamaya veya cezalandırmaya başlarsa, çocuğun bu öfkesi giderek daha kalıcı hale gelir ve öfke sorunlarına yol açar.
Öfke Kontrol Sorunu Hangi Hastalıklarda Görülür?
Çocuklarda görülen öfke kontrol sorunu, sadece onların etrafındakileri etkilemez. Çocuğun bu yoğun öfkesi; hem hayatını, hem sağlığını hem de psikolojisini derinden etkiler. Bu durum da birçok hastalığa neden olabilir. Gelin, bu hastalıklara birlikte bakalım.
- Fiziksel olarak en çok zarar veren şey, öfkenin kalp sağlığı üzerindeki etkisidir. Çünkü öfke patlamasından sonraki iki saat içinde kalp krizi geçirme riski iki katına çıkar.
- Öfke, felç riskini artırır. Yapılan bir çalışma, öfke patlamasından sonraki iki saat içinde beyne kan pıhtısı gidebileceğini ve bu durumun beyin kanamasına veya felce yol açabileceğini ortaya koymuştur.
- Öfke patlaması, çocuğun bağışıklık sistemini zayıflatır. Gelişim sürecinde olan çocuk için bağışıklık sistemi oldukça önem taşır. Ancak çocuk sık sık öfke patlaması geçiriyorsa bu durum, çocuğun gelişimini etkileyebilir.
- Öfke, psikolojik sorunlara yol açar. DEHB, otizm, obsesif-kompulsif bozukluk ve Tourette sendromu gibi diğer zihinsel sağlık sorunlarına neden olabilir. Aynı zamanda çocuk elde etmek istediğini başaramayınca kendisini yetersiz hisseder. Bu da çocuklarda stres ve depresyona yol açabilir.
Çocuklarda Öfke Kontrolü Nasıl Sağlanır? Öfke Kontrolü Nasıl Tedavi Edilir?
Öfke kontrolünü sağlamak için öncelikle çocuğun davranışlarının değiştirilmesi gerekir. Çünkü davranışsal müdahale, çocukluk çağı öfke ve saldırganlığının ilk tedavisidir. Bu tedavi sürecinde iki temel yöntem kullanılabilir.
1- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
BDT, çocuğun öfkeli duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını kontrol altına almasını sağlayan ve daha etkili stratejiler edinmesine yardımcı olan üç yönlü bir yaklaşımdır. Bu terapi ile amaçlanan kazanımlar şunlardır:
- Çocuğun öfke tetikleyicilerini tanımasını ve bu tetikleyicilere karşı strateji geliştirmesini sağlamak,
- Duygularını ifade etmenin alternatif yollarını öğrenmek,
- Çocuğun ve ebeveynin çatışma olasılığını en aza indirmek,
- Yeni iletişim stratejileri geliştirmek, öfke uyandıran durumların önlenmesine ve çözülmesine yardımcı olmak.
Çocuk ile BDT sürecine başlandığı takdirde, aile de olumlu bir yaklaşım sergiler ise çocuk kısa sürede öfke sorunun üstesinden gelebilir ve normal yaşantısına dönebilir.
2- Ebeveyn Yönetimi Eğitimi (EYE)
Çocuğun öfke kontrol sorununu aşması için BDT’nin yanı sıra ailenin de desteği oldukça önemlidir. Ebeveyn yanlış bir davranış sergilediği takdirde çocuğun daha saldırgan veya öfkeli olmasına neden olabilir. Ebeveynin yaptığı her yanlış davranış, tedavi sürecinin uzamasına ve çocuğun hayatının olumsuz etkilenmesine neden olur. EYE, öfke kontrolü sorunu ile mücadelenin alternatif yollarını ebeveynlere öğreterek, çocuğun öfke patlamalarını sınırlandırmasına yardımcı olur. EYE, öfke kontrolü ile mücadelenin en önemli aşamasının çocuk-aile arasındaki olumlu etkileşim olduğunu savunur. Aile ve çocukların birlikte vakit geçirmesini tavsiye eder.
Öfkeli Çocuğa Nasıl Yaklaşmalı?
Çocuğun öfke patlaması yaşadığı bir anda yapılması gereken en önemli şey, çocuğu bu durumdan uzaklaştırmak ve sakin bir tavır sergilemektir. Ebeveyn, çocuğa bağırır ve onu azarlarsa çocuk bağırma, çığlık atma, tekmeleme gibi tepkiler verebilir. Gelin, öfke patlaması yaşayan bir çocuk için neler yapabileceğinize bir göz atalım!
1- Biraz Bekleyin.
Meşgul olduğunuz her ne varsa her şeyi bir kenara bırakın. Çocuğunuza seslenmeden ve onunla konuşmadan önce derin bir nefes alın.
2- Çocuğunuzu Dinleyin.
Durum veya spesifik konu hakkında ne düşünürseniz düşünün, öncelikle çocuğunuzun size ne hissettiğini söylemesine izin verin. Çocuklar dinlenilmek ve anlaşıldıklarını hissetmek isterler. Bir çocuk dinlendiğini ve anlaşıldığını hissettiğinde, öfkesi bir nebze bile olsa dinecektir.
3- Çocuğunuza Güven Aşılayın.
Çocuğun öfkesi dindiğinde genelde gözyaşları sel olur. Bu, öfkenin dindiğinin bir işaretidir. Çocuğunuza ağlamanın normal bir şey olduğunu hatırlatın ve konuşmaya hazır hissedene kadar onu rahatlatın.
4- Bekleyin
Çocuğun duygularının yatışmasına izin verin ve çocuğunuza herhangi bir öneri vermeden önce normal haline dönmesini bekleyin. İkiniz de sakin olduğunda hem daha rahat bir şekilde konuşabilir hem de mevcut sorunu çözebilirsiniz. Acele etmeyin, geç olsun güç olmasın!
Öfke Kontrol Sorunu Yaşayan Çocuğun Ailesine Öneriler
Öfkeli ve saldırgan bir çocuğunuz mu var? Bu durumdan siz de huzursuz oluyorsanız birkaç yöntem sayesinde durumun üstesinden gelebilirsiniz.
- Çocuğunuz öfke patlaması yaşadığında onu suçlamak yerine destek olun ve dinleyin.
- Kendisini ifade edemediğini düşünüp sinirlendiğinde bırakın kendisini dilediğince anlatsın.
- Çocuğunuz iyi bir aşama kaydettiğinde olumlu pekiştirme yapın ve onun yanında olduğunuzu hissettirin.
- Çocuğunuz öfke patlaması yaşarken siz de kendi duygularınızı kontrol edin ve öfke patlamalarından kaçının.
- Çocuğunuzun her zaman mutlu olmasını beklemeyin. Çocukların da çeşitli duyguları vardır. Çocuğunuzla nasıl hissettiği hakkında konuşun ve farklı duyguları anlamasına yardımcı olun.
- Çocuğunuz öfke patlaması yaşayıp ağladığında, ağlamanın ve sinirlenmenin gayet doğal olduğunu ancak kendisini kontrol edebileceğini belirtin. Böylece hem çocuğunuzun yanında olursunuz hem de ona yol gösterirsiniz.
Öfke Kontrol Sorunu Yaşayan Çocuk İçin Ne Zaman Psikiyatriste Başvurmak Gerekir?
Her çocuk, farklı duygu durumuna sahip olsa da genellikle öfke patlamasının nedenleri ve sonuçları benzerdir. Örneğin, yürümeye yeni başlayan çocuklarda öfke nöbetleri geçirilmesi olasıdır. Ancak yaşanan öfke nöbetleri daha sık hale gelir ise ve önceki öfke patlamalarına göre daha uzun sürüyorsa çocuğunuzu bir uzmana yönlendirmenin vakti gelmiştir. Ayrıca, öfkeden kaynaklı tepkiler fiziksel bir hale geldiyse ve diğer insanları tehlikeye atıyorsa, acilen bir uzmandan destek almanız şarttır.
Çocuk psikiyatri doktoru, çocuğun öfkesinin nedenini doğru bir şekilde belirleyebilmek için çocuğunuzun öfke patlamalarını veya öfke nöbetlerini izlemenizi tavsiye edebilir. Bununla beraber çocuğunuzu sakinleştirmek için sizlere birkaç tavsiyede bulunabilir. Profesyonel yardım aramanın ve erken müdahale etmenin, çocuğunuzun öfkesini yönetmesine yardımcı olabileceğini unutmayın. Bu tedavi süreci, çocuğun okulda, evde ve diğer ortamlarda daha aktif ve sakin olmasını sağlar.
Dr. Bilge Merve Kalaycı ve Çocuklarda Öfke Kontrol Sorunları
Öfke kontrolü, çocukları oldukça etkileyen bir rahatsızlıktır. Bir çocuğun öfke kontrol sorunu ile karşı karşıya kaldığı gözlemlendiği takdirde, mevcut durumun çocuğun yaşamını olumsuz olarak etkilememesi için acilen gerekli desteğin alınması önerilir. Çocuk psikiyatri uzmanları ve doktorunuz gerek görürse psikologlar aracılığı ile de bu tür problemlerde danışmanlık alınabilir. Bu noktada önemli olan şey, çocuğun yeterince gözlemlenmiş olmasıdır.
Ankara ilinde yer alan birçok uzman bu konuda hizmet vermektedir. Eğer siz de çocuğunuzun öfke kontrol sorunu ile karşı karşıya olduğundan endişe duyuyorsanız dilediğiniz zaman Uzman Dr. Psikiyatrist Bilge Merve Kalaycı‘dan randevu alabilirsiniz. Tedavi sürecinde sadece hekimin başarılı olması yeterli olmamaktadır. Bu süreçte ailenin yanı sıra sosyal çevre de önemli hale gelir. Tedavinin en temel amacı çocuk için yaşam kalitesini en üst seviyelere taşımaktır. Bu temel amaç, hem tedavi süreci hem terapiler hem de ailenin desteği ile sonuç verebilir.