Bazı çocuklar, kakalarını günlerce tutabilirken bazıları ise “enkoprezis” adı verilen ve halk dilinde kaka kaçırma olarak bilinen durum ile karşı karşıya kalırlar. Bu durumda çocuğun tuvalet alışkanlıklarını bir süre gözlemlemek ve ardından rahatsızlığın tedavisi için adım atmak oldukça önem arz eder.
Peki çocuğunuzun kaka kaçırma rahatsızlığı ile baş etmeye çalıştığını nasıl anlarsınız? Gelin, birlikte düşünelim. Öncelikle çocuk altına kaka kaçırma durumundan çekinir ve bundan dolayı kirli iç çamaşırlarını veya kıyafetlerini saklamaya çalışır. Kaka kaçırmanın yanı sıra idrar kaçırma rahatsızlığı da meydana gelebilir. Enkoprezis ile baş etmeye çalışan çocuklar, okula gitmek veya arkadaşlarıyla oynamak istemezler. Çünkü rahatsızlığından dolayı kendisi ile alay edileceğini düşünürler.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Nedir?
Zaman zaman fekal inkontinans, zaman zaman fekal kirlenme olarak adlandırılan enkoprezis, dışkının giysilere geçmesidir. Bu sürekli devam eden bir durumdur. Durumun birkaç defa yaşanması, enkoprezis değil, başka bir durumdan kaynaklanıyor olabilir. Enkoprezis, dışkı kolonda ve rektumda biriktiğinde meydana gelir. Kolon çok dolduğunda veya sıvı dışkı meydana geldiğinde tutulan dışkı, etrafına sızarak iç çamaşırını boyar. Sonunda, dışkı tutma, bağırsakların gerilmesine ve bağırsak hareketleri üzerindeki kontrol kaybına neden olabilir.
Enkoprezis genellikle 4 yaşından sonra yani çocuk, tuvaleti kullanmayı öğrendiğinde ortaya çıkar. Çoğu durumda, bu fekal kirlenme uzun süredir devam eden kabızlığın bir belirtisidir. Çok daha az olasılıkla kabızlıktan kaynaklansa da zaman zaman psikolojik nedenlerden dolayı da meydana gelebilir. Enkoprezis, ebeveynler için yorucu, çocuk için ise utanç verici bir rahatsızlık olabilir. Bununla birlikte, ebeveyn sabırlı olduğu ve çocuğa olumlu yaklaştığı takdirde enkoprezis tedavisi genellikle başarı ile sonuçlanır.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Belirtileri Nelerdir?
Kaka kaçırma veya diğer adı ile enkoprezis, çocukta belirti ve semptomlar göstererek meydana gelmeye başlar. Bu belirtileri şu şekilde sıralamak mümkündür:
- İç çamaşırında ishal ile karıştırılabilecek dışkı veya sıvı dışkı sızıntısı
- Kuru, sert dışkı ile kabızlık
- Tembel bağırsak hareketleri
- Bağırsak hareketleri arasındaki sürenin uzaması
- İştahsızlık
- Karın ağrısı
- Alt ıslatma veya idrar kaçırma (enürezis) ile ilgili sorunlar
- Tipik olarak kızlarda tekrarlayan mesane enfeksiyonları
Eğer bir çocukta yukarıda sayılan belirtiler, uzun süre gözlemlendi ise çocuk, uzman doktorlara yönlendirilmelidir. Hem fizyolojik hem de psikolojik değerlendirmelerden sonra rahatsızlığın temel nedeni saptanabilir ve bu nedene göre bir tedavi süreci uygun görülür.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Neden Olur? Travma Ya Da Stresin Bir Etkisi Var Mıdır?
Çocuklarda enkoprezis rahatsızlığı genellikle fizyolojik nedenlerden kaynaklandığı düşünülse de aslında dikkate alınması gereken 3 temel neden vardır:
1- Biyolojik faktörler
Biyolojik faktörlere bakıldığında, kabızlığın çocuklarda enkoprezis rahatsızlığının ana nedenlerinden biri olduğu görülür. Çocuklar kabız olduğu için sık sık dışkı tutabilirler ve bu nedenle bağırsak hareketi olduğunda ağrı hissederler. Bağırsak hareketlerinin kronik olarak durdurulması, çocukların normal olarak dışkılama yeteneğini kaybetmelerine ve çocukların genellikle farkında olmadığı kısmi bağırsak hareketlerine neden olur. Omurilik hasarı, çölyak hastalığı, bağırsağın hasarlı olması gibi diğer tıbbi nedenler de enkoprezise neden olabilir.
2- Psikolojik faktörler
Enkoprezisi olan çocukların genel olarak %30-50’sinde rahatsızlığa eşlik eden bir duygusal veya davranışsal bozukluk görülür. Yapılan bir araştırmada, enkoprezisi olan okul çağındaki çocuklarda ayrılma kaygısı, özgül fobiler, yaygın kaygı, DEHB ve karşıt olma ve karşı gelme bozukluğu olduğu da görülmüştür. Karşı Gelme Bozukluğu veya Davranış Bozukluğu olan çocuklar (ebeveynlerine veya bakımları ile ilgilenen kişilere kasıtlı olarak karşı gelen ve itaat etmeyen çocuklar), kaka kaçırmayı bir misilleme biçimi, öfkelerini iletmek için bir araç olarak veya bir tepki olarak kullanabilirler. Dikkat çekme amacı da güdebilirler. Enkoprezisi olan çocukların sonuç olarak daha yüksek düzeyde anksiyete ve depresyon yaşadıklarını gösteren kanıtlar da vardır ve bu semptomlar, enkoprezis semptomlarını şiddetlendirebilir. Enkoprezisi olan çocukların, diğer çocuklara kıyasla %20 oranında aşan daha fazla anksiyete ve depresyon semptomlarına sahip olduğunu da yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır.
3- Aile ve sosyal faktörler
Çocuklar, küçük yaştaki yetersiz tuvalet eğitimi sonucu tuvalet eğitiminde gecikmeler yaşayabilir. Çocuklar, kaka kaçırdıkları için ceza almış veya henüz tuvalet eğitimi yaşı gelmeden tuvalet eğitimine teşvik edilmiş olabilir. Başarısız sonuçlanan tuvalet eğitimi uygulaması, çocukların tuvaleti ceza ile ilişkilendirmesine neden olabilir. Diğer durumlarda, boşanma, bir kardeşin doğumu veya yeni bir okula geçiş gibi stresli bir durum olduğunda enkoprezis ortaya çıkabilir. Şiddetli vakalarda, cinsel veya fiziksel taciz gibi travmatik veya korkutucu bir deneyim yaşayan bir çocukta sık sık kaka kaçırma meydana gelebilir.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Ne Sıklıkla Görülür?
4 yaşına kadar doğal görülen kaka kaçırma, 4 yaşından sonra ciddi bir duruma dönüşmektedir. 5 yaşındaki çocukların tahminen %1’inde enkoprezis rahatsızlığı görülmektedir.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Kaç Yaşında Görülür?
Enkoprezis, ilkokul çağındaki çocuklarının yaklaşık %1,5’ini etkiler. Genellikle bir çocuğun tuvalet eğitimi aldığı 4 yaştan sonra ortaya çıktığı görülür. Ailenin gözlemi sayesinde böyle bir sorun varsa durum, daha erken teşhis edilebilir.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Tanısı Nasıl ve Ne zaman Konur?
Çocuklarda kaka kaçırma belirtilerinin çoğu gözlemlendiği takdirde çocuk için enkoprezis tanısı konulabilir. Bu tanı, genellikle 4 yaşından sonra konulabilir. Bu tanının net bir şekilde konulabilmesi için çocuk, uzman doktorlar tarafından değerlendirilmeli, gerekirse ek testler yapılmalıdır. Hem fizyolojik hem de psikolojik muayene sonucunda net bir kanıya varılabilir.
Kaka Kaçırma Rahatsızlığı İçin Hangi Doktora Başvurulmalıdır?
Çocuklarda enkoprezis tanısı konulması için öncelikle çocuğun bir süre gözlemlenmesi gerekir. Uzman bir doktor, çocuğun fizik muayenesini yaptıktan sonra enkoprezis teşhisini doğrulamak adına çocuğa ek testler uygulayacaktır. Uzman doktor çocuğa; müshil, lavman veya dışkı yumuşatıcı yöntemi ile yardımcı olabilir. Yüksek lifli bir diyet uygulama önerisinde de bulunabilir. Gerekirse, bir pediatrik gastroenterolog, enkoprezisin üstesinden gelmeye yardımcı olmak için çocukta ek teknikler kullanabilir.
Fizyolojik olarak çocukta bir rahatsızlık olmadığı takdirde çocuk, bir psikiyatriste yönlendirilmelidir. Çünkü yazımızın en başında da belirttiğimiz üzere enkoprezis rahatsızlığı, psikolojik nedenlerden dolayı da meydana gelebilir. Bir psikoterapist, enkoprezisi olan bir çocuğun, utanç veya azalan benlik saygısı gibi olumsuz psikolojik etkileriyle başa çıkmasına yardımcı olabilir. Psikiyatrik bir değerlendirme, davranışın altında yatan bir nedeni belirlemeye yardımcı olabilir.
Okul Çağındaki Çocuklarda Enkoprezisin Etkisi Nedir?
Enkoprezisin; çocuk, aile ve okul ortamı üzerinde ciddi bir etkisi olabilir. Sürekli kaka kaçırma nedeniyle aile faaliyetleri kesintiye uğrar ve bu durum da giderek ailenin daha çok hüsrana uğramasına neden olur. İşte bundan dolayı enkoprezis aslında bir aile sorunudur.
Çocuklarda Kaka Kaçırma (Enkoprezis) Başka Hangi Psikiyatrik Sorunlarla Birlikte Görülür?
Enkoprezisi en çok tetikleyen şeylerden biri de psikolojik faktörlerdir. Enkoprezisi olan çocukların genel olarak %30-50’sinde eşlik eden bir duygusal veya davranışsal bozukluk vardır. Aynı zaman da stres ve depresyon da çocukların daha zor bir durum deneyimlemesine neden olur.
- Stres ve Enkoprezis İlişkisi
Bilim insanları, son araştırmalarında bağırsakta insanların ruh hallerini ve davranışlarını etkileyebilecek ikinci bir kısım yani “yedek bir beyin” buldular. Enterik sinir sistemi (ENS) olarak bilinen bu ikinci beyin, vücudun her yerinden gelen bilgileri işler. Sonuç olarak, anksiyete, depresyon ve diğer rahatsız edici duygular, enkoprezis gibi bağırsak ve sindirim süreçleriyle ilgili fiziksel koşulları tetikleyebilir veya bu durumu şiddetlendirebilir.
- Enkoprezis ve Depresyon İlişkisi
Enkoprezis, çocukluk ve ergenlik döneminde depresyon belirtisi olarak ortaya çıkan bir durum olabilir. Ebeveynler, çocuklarının yaşı ve gelişim düzeyine uygun olmayan davranışlar gözlemleyebilir. Örneğin; kabızlık, kaka kaçırma, idrar kaçırma ve özellikle ani olmaları durumunda bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklikler bu davranışlar arasında sayılabilir. Depresyon tüm bu rahatsızlıklar için bir neden teşkil edebilir.
Enkoprezis Rahatsızlığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Enkoprezis olduğu fark edilmeyen veya gerekli tedaviyi görmeyen çocuklar, bu rahatsızlığın semptomlarını yıllarca görebilir ve bu durumu ne yazık ki kendi başlarına çözemeyebilirler. Bazı vakalarda, enkoprezis yetişkinliğe kadar yaşanabilir. Genel olarak, enkoprezinin kendi kendine geçeceğini varsaymamak en iyi bakış açısı olacaktır. Bunun yerine, çocuk için daha olumlu bir sonuç elde etmek için mümkün olduğunca erken tedaviye başvurmak şarttır.
Bazı ebeveynler genellikle çocuklarına bu davranışı değiştirmeleri için büyük bir baskı uygular. Ancak bu rahatsızlıkta, çocukların bir doktor yardımı olmadan yapacağı bir şey yoktur. Aile üyelerinin sorunun nasıl çözüleceği konusunda yüzeysel fikirleri olsa da, detaylı fizyolojik mekanizmaları anlamadıkları için tüm çabaları başarısızlıkla sonuçlanacaktır.
Enkoprezis, aile içinde bir mücadeleye yol açabilir. Ebeveynler ve kardeşler giderek daha fazla hüsrana uğrayıp öfkelendikçe, aile faaliyetleri kısıtlanabilir veya gizil hastalığı olan çocuk onlardan dışlanabilir. Bu aşamada, sorun genellikle bir aile meşguliyeti haline gelir ve rahatsızlığı olan çocuk içine kapanabilir veya depresyon belirtileri gösterebilir.
Çocuk ve aile, çocuğun bağırsak kontrolü konusunda sonuçsuz bir şekilde savaşırken, çatışma çocuğun yaşamının diğer alanlarına da yansıyabilir. Çocuğu okul performansı düşer, evdeki sorumlulukları ve işleri göz ardı eder veya akranlarından çekinir hale gelir. Sıklıkla alay edilmesi ve aşağılanmış hissetmesinin bir sonucu olarak, aynı zamanda öfkeli, içine kapanık, endişeli ve depresif bir ruh haline bürünebilir.
Çocuklarda Kaka Kaçırmanın Tedavisi Nedir?
Enkoprezis birçok ailede kronik ve karmaşık bir sorun haline gelse tedavi edilebilir bir rahatsızlık olduğu unutulmamalıdır. Bir ebeveyn olarak, rahatsızlığın hemen düzelemeyeceğini, sürecin aylar sürebileceğini ve rahatsızlığın tekrarlamasının çok yaygın ve muhtemel olduğunu bilinmesi gerekir. Hastaların yüzde altmış beşi 6 ayda neredeyse tamamen iyileşir ve %30’u iyileşme göstermektedir. Enkoprezisi olan çocukların çoğu, tıbbi, psikolojik ve diyet müdahalelerinin bir kombinasyonu ile etkili bir şekilde tedavi edilebilir. Tedavi önemli olan şey, sürece inanmak ve çocuğu bu durumda motive edebilmektir.
Enkoprezis rahatsızlığı için zaman zaman tıbbi tedaviler uygulanır. Enkoprezis tedavi etmenin ilk adımı, durumun arkasındaki nedeni belirlemek ve bir çocuk doktorundan veya aile hekiminden tıbbi yardım almaktır. Organik nedenlerin varlığını ekarte etmek için tıbbi muayene önemlidir. Başlangıçta, doktor sertleşmiş dışkının rektumdan geçişini kolaylaştırmak için bir müshil reçete edebilir. Dışkı geçtikten sonra, kolonu boşaltmak ve ağrılı bağırsak hareketlerini azaltmak için lif, lavman veya müshil gibi maddeler kullanılabilir.
Organik nedenler süreç dışı edildiği takdirde rahatsızlığın psikolojik nedenlerine odaklanmak çok daha rahat olacaktır. Bundan dolayı önce fizyolojik muayene ardından da psikolojik muayene sıra ile takip edilmelidir. Bir psikoloğun yardımıyla davranış değişikliği, enkoprezis için ayrılmaz bir tedavi bileşenidir. Bunun etkili olabilmesi için semptomla ilgili aile çocuğa uyguladığı baskıyı azaltılmalı ve evde cezalandırıcı olmayan bir atmosfer oluşturulmalıdır. Ebeveynler, çocuklarını günde 2-3 kez yemeklerden sonra 10 dakika tuvalete oturmaya teşvik etmelidir. İlk amaç, çocuğa tuvaleti kullanmaya alışma ve bedenleri ile uyum içinde olma şansı vererek bağırsakları hareketli hale getirmektir. Ebeveynler, çocuğun tuvaleti kullanması için teşvik sağlayan bir ödül sistemi oluşturabilir. Kaka kaçırmadığı her gün için çocuğa, bir çizelge üzerinde bir yıldız veya çıkartma verilebilir. Veya hafta boyunca %80’lik bir başarı oranından sonra özel bir ödül kazanılabilir.
Diğer bir tedavi yöntemi ise rahatsızlığa eşlik eden diğer hastalıkları belirlemek ve bu rahatsızlıkları tedavi etmektir. Eşlik eden duygusal ve davranışsal bozukluklar ayrı ayrı tedavi edilmelidir. Çocuk anksiyete, depresyon veya karşıt olma-karşı gelme bozukluğuna sahip ise, bu ilişkili komorbiditeler, enkoprezis semptomlarını azaltmak için aynı anda tedavi edilmelidir. Tedavi edilmeyen komorbid bozukluklar, uyumu azaltacak ve bu durumda enkoprezis tedavisinin sonucu optimal olmayacaktır.
Dr. Bilge Merve Kalaycı ve Çocuklarda Enkoprezis
Yukarıda da söz ettiğimiz üzere enkoprezis rahatsızlığı, çocuğun yaşamını oldukça olumsuz etkiler. Bunun yanı sıra komorbid bozuklukların da meydana gelmesine neden olabilir. Bu noktada yapılması gereken şey, çocuğu gözlem altında tutmak ve durum fark edildiği takdirde acil bir şekilde gerekli desteğin alınmasıdır. Uzman doktorların değerlendirmesinden sonra çocuk, bir çocuk ve ergen psikiyatri uzmanına yönlendirilmeli ve rahatsızlığın altta yatan nedenleri araştırılmalıdır. Uzman psikologlar aracılığı ile de bu tür problemlerde danışmanlık alınabilir. Bu noktada önemli olan şey, çocuğun yeterince gözlemlenmiş ve enkoprezis tanısı konacak durumda olmasıdır.
Ankara ilinde yer alan birçok uzman bu konuda hizmet vermektedir. Eğer siz de çocuğunuzu enkoprezis rahatsızlığı ile karşı karşıya olduğundan endişe duyuyorsanız dilediğiniz zaman Uzman Dr. Psikiyatrist Bilge Merve Kalaycı‘dan randevu alabilirsiniz. Tedavi sürecinde sadece hekimin başarılı olması yeterli olmamaktadır. Bu süreçte ailenin yanı sıra sosyal çevre de önemli hale gelir. Tedavinin en temel amacı çocuk için yaşam kalitesini en üst seviyelere taşımaktır. Sizler de güvenilir kurumlardan bu hizmeti alabilir ve çocuğunuzun geleceği için güzel bir adım atabilirsiniz.
Çocuklara Boşanma Konusunda Açıklama Ne Zaman Yapılmalı
Çocuk ve Bebeklerde Yaşlara Göre Gelişimsel Dönemler